Het heelal

Mijn belangstelling voor het heelal moet op 15 februari 1961 zijn gewekt, toen ik met de klas van juffrouw Monsma op het schoolplein naar een zonsverduistering keek. Dat was een flinke verduistering (ongeveer 90%). We keken ernaar door beroete glaasjes. Aan de zonsverduistering van 1954 heb ik geen herinneringen. Het latere genie staat op deze twee foto's, gemaakt op het schoolplein van de Dr.ir. C. Lelyschool in Hilversum.

Zonsverduisteringen komen regelmatig voor, alleen moet je er vaak wel een heel eind voor reizen om ze op hun best te zien. Op 11 augustus 1999 was er vanuit Nederland een (niet volledige) zonsverduistering te zien. Om een totale eclips mee te maken had ik een paar honderd kilometer naar het zuiden moeten reizen, maar daar had ik geen zin in. Ik heb het verschijnsel wel gevolgd en geprobeerd te fotograferen.

Rechtstreeks naar de zon kijken moet je alleen doen met behulp van een eclipsbril of lasbril. Je ogen kunnen anders onherstelbaar worden beschadigd. Andere manieren (kijken door een zwart negatief of door een cd-rom) zijn gevaarlijk.

In juli 1999 schreef Esther Rosenberg, verslaggever van NRC Handelsblad, hoe je andere manieren dan een eclipsbril kunt testen: "De straling moet zo sterk verzwakt zijn dat een keurig scherpe zonneschijf te zien is, in plaats van een felverlichte vlek." Toen ik haar mailde dat ik dat wel een gevaarlijke methode vond - want wat als deze test mislukt, dan kost het je wel je ogen - kreeg ik als antwoord dezelfde zin uit dit artikel teruggemaild. Gelukkig heeft NRC Handelsblad ook minder domme redacteuren in dienst.

 
Links de zonsverduistering van 1999. De verduistering in het midden van Nederland was toen 95%. Het was een beetje schemerig, want 5% zon geeft nog steeds veel licht. Rechts de zonsverduistering van 20 maart 2015. Vanuit Nederland gezien werd toen circa 81 procent van het zonsoppervlak bedekt door de maan. De verduistering begon om 9:30 uur, bereikte het maximum rond 10:40 uur en was om 11:48 uur voorbij. Helaas was het in Bunnik te bewolkt om de zon te zien; ik merkte alleen dat het wat donkerder werd. Dat wordt wachten op de volgende, in 2026.

De zon verduisterd. Door Prof. Mr. Dr. G. van den Berg. Stichting IVIO. AO-reeks nummer 848, 10 februari 1961.

Dit boekje verscheen naar aanleiding van de (in Nederland gedeeltelijke) zonsverduistering op 15 februari 1961. Uw bijna tienjarige webmaster was hier getuige van, op een schoolplein in Hilversum.

Lees ook het nut van een zonnewijzer.

Venusovergang

Op dinsdag 8 juni 2004 was van 7.20 tot 13.23 uur een zogeheten Venusovergang te zien. De planeet Venus schuift dan voor de zon langs en is zichtbaar als zwart stipje. De volgende Venusovergang is op 6 juni 2012, daarna duurt het 105 jaar voor het verschijnsel zich herhaalt. Een Venusovergang is lang niet zo spectaculair als een zonsverduistering, maar wel veel zeldzamer.

Venus staat dichter bij de zon dan de aarde. Als deze planeet is te zien, dan is dat vlak voor zonsopgang (Venus wordt dan "morgenster" genoemd) of vlak na zonsondergang ("avondster"), altijd vlak boven de horizon. Aleen bij een Venusovergang is de planeet ook overdag waar te nemen. Er bestaan ook Mercuriusovergangen, maar die zijn niet met het blote oog te zien. De andere planeten staan allemaal verder van de zon dan de aarde, en schuiven dus nooit voor de zon langs.

Franeker, 27 juli 1970. Het vroegere woonhuis van Eise Eisinga, waarin hij een planetarium heeft gebouwd. Het mechanisme, grote houten tandwielen, bevindt zich op zolder. Mijn zus en ouders luisteren naar de uitleg van de curator.

Planetarium Eise Eisinga in Madurodam, 30 juli 2021.

Planetarium Franeker. Tweede druk, 1959. De ontstaansgeschiedenis en werking van het planetarium wordt in dit boekje beschreven. Aanleiding voor de bouw was de paniek die onder de Friese bevolking was ontstaan over een merkwaardig hemelverschijnsel op zondag 8 mei 1774, toen de planeten Mercurius, Venus, Mars en Jupiter met de maan samen in het hemelteken Aries-Ram stonden. Volgens een lokale predikant zou als gevolg hiervan de wereld vergaan. Eise Eisinga besloot toen om een planetarium te bouwen om zijn tijdgenoten een beter inzicht in de loop van de hemellichamen te geven. In 1781 was het planeterium gereed. Het werkt nog steeds en kan worden bezichtigd, op loopafstand van station Franeker.

Eerstedag-envelop, 20 september 1981. 200 jaar Planetarium Franeker, 1781-1981.

Radiosterrenwacht Dwingeloo, juli 1968. In de auto (Scaldia) zit mijn broer Leo. Bij de antenne zijn mannen bezig met het monteren van de ontvanger. Deze radiotelescoop is in 1956 gebouwd door Werkspoor, samen met Philips, het KNMI en een aantal Nederlandse universiteiten en sterrenwachten. Met zijn 30 meter hoogte was het de grootste draaibare radiotelescoop ter wereld. In 1997 is het apparaat buiten gebruik gesteld; het onderzoekswerk is overgenomen door de radiotelescopen in Westerbork. De telescoop van Dwingeloo is nu in handen van radiozendamateurs: www.camras.nl.

Electric Locomotive type 'A'. No. E.3037 passeert met een speciale trein de Jodrell Bank Radio Telescope. Dit was in 1955 de grootste draaibare radiotelescoop ter wereld. In 1987 is ze omgedoopt in Lovell Telescope. Ansichtkaart collectie Nico Spilt. Informatie over de locomotief.

Trier, 21 juli 1969. Loc 023 099 vertrekt met een trein naar Koblenz. Dit was de eerste keer dat ik een loc Baureihe 23 in het echt zag. Op deze historische dag zetten twee Amerikaanse astronauten als eersten voet op de maan. Neil Armstrong, die deze zin misschien wel duizend keer had geoefend, versprak zich toen: "That's one small step for man; one giant leap for mankind." De bedoeling was om te zeggen: "That's one small step for a man..." Dat ene woordje maakt veel verschil.

Utrecht, 14 maart 2009. Euronight 446, met rijtuigen uit Moskou, Praag en Kopenhagen, wordt op het Nederlandse traject getrokken door loc 1612. Het eerste rijtuig achter de loc is een Tsjechisch slaaprijtuig (WLABmz nummer 61 54 72-91 001) waarop een soort steelpan is geschilderd. Die steelpan is het symbool van het sterrebeeld Grote Beer (Ursa Major). Als je de lijn door de twee rechter sterren naar boven doortrekt en daarbij de afstand tussen die sterren ongeveer vijf keer neemt, dan kom je uit bij de poolster. Dat is een handige ster om je op te oriënteren, omdat deze altijd op een vaste plaats aan de hemel staat. Rechts op de onderste foto mijn fiets.

April 2019 - tweede zwart gat gefotografeerd!

vorige       start       omhoog