Stoomlocs NS: vanaf 1000

Serie 1001-1029

Sneltreinlocs van de HSM, gebouwd tussen 1878 en 1883 door Borsig, Berlin. Het waren de opvolgers van de "acht en een halvers" (NS-serie 800). Ze werden aangeduid als "tienders", vanwege hun stoomspanning van 10 atmosfeer. Een andere bijnaam was "snelloper".

Bij de HSM droegen ze de volgende namen: Eos, Furie, Galatea, Hydra, Io, Janus, Kalypso, Laokoon, Medea, Nestor, Orpheus, Pegasus, Ra, Sirene, Titaan, Utopia, Victoria, Walhalla, Xanthippe, Zelos, Artevelde, Beyling, Cats, Gerard Dou, Evertsen, Govert Flinck, Hugo de Groot, Huyghens, Jordaens.

Loc Nestor is bewaard gebleven in het Spoorwegmuseum. Dat is toeval, want eigenlijk wilde men een loc van de serie 1100 ("grote snelloper") bewaren, maar die werd per ongeluk gesloopt. Toen besloot men om een loc uit de serie 1000 te bewaren.

Depot Amsterdam Centraal met NS-loc 1025.

Hilversum, omstreeks 1910. Claas Slootman staat tweede van rechts op de voetplaat van loc "Pegasus". Vermoedelijk was hij toen depotstoker. Dit is een zeldzame foto van loc Pegasus, een loc uit dezelfde serie als loc Nestor in het Spoorwegmuseum. Beide locs deden dienst van 1880* tot 1934. Pegasus had bij de HSM nummer 91, bij de NS nummer 1012. Foto collectie Frans Slootman.

*) Al op 3 december 1879 zou Pegasus betrokken zijn geweest bij een ongeval. De loc was in dichte mist op weg met een trein van Amsterdam naar Rotterdam en reed op een niet gesloten overweg een wagen aan. Twee mannen kwamen om het leven, hun paard overleefde de aanrijding.

Uit het familiealbum van machinist Anthonie van der Nagel (1880-1964) die voor op de locomotief staat en in 1935 met pensioen gestuurd werd vanwege de elektrificatie. Van der Nagel kwam in 1903 in dienst bij de HIJSM als leerlingmachnist. De foto zou gemaakt kunnen zijn in zijn woonplaats Leiden. De loc is een snelloper van de HIJSM, locnummer 123, met de naam "Hugo de Groot". Deze loc is in 1883 in dienst gesteld. Bij de NS heeft ze gereden onder het nummer 1027. Foto collectie Harry Berghuis.

Mevrouw met sneltreinloc op schoot. Omslag van het gedenkboek van de HIJSM uit 1889.

Spoorwegmuseum, 29 mei 2005. Loc 89 "Nestor", een snelloper van de HSM, in dienst gesteld in 1880. Bij de NS droeg deze loc het nummer 1010. De loc is teruggebracht in de staat van 1880 en reed in 1964 op eigen kracht het museum binnen, met behulp van perslucht die door een dieselloc werd geleverd. Nestor is in 1974 op reis geweest tijdens het jubileum 100 jaar Gooilijn.

Serie 1101-1127

Tussen 1883 en 1888 gebouwd door Borsig voor de HSM. Er werden ook vier vergelijkbare locomotieven gebouwd die werkten volgens het compoundprincipe, maar deze voldeden niet goed.

Bij de HSM droegen ze de volgende namen: Jan Pietrsz. Koen, Leeghwater, Marnix, Van der Neer, Ostade, Poot, Quellinus, De Ruyter, Jan Steen, Tromp, Uittenbogaerdt, Vondel, Johan de Witt, Van der Zaan, Van Alphen, Boerhave, Claudius Civilus, Van Dijck, Egmond, Floris V, Van Galen, Frans Hals, Zacharias Jansen, Thomas á Kempis, Leeuwenhoek, Jan van der Meer, Olivier van Noort.

Loc 1121 "van Galen".

Loc NS 1125, met de uit de HSM-tijd stammende naam "Leeuwenhoek". Deze loc is in 1924 afgevoerd. In de achtergrond huizen langs het Wandelpad in Hilversum. Op het bord wordt reclame gemaakt voor hotel Santbergen.

Stavoren, november 1914. Groepsfoto gemaakt ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de HIJSM. De loc draagt het nummer 134 en had de naam "Jan Steen". Deze locs werden bij de NS genummerd in de serie 1100. Een van de mannen moet de zwager zijn van de overgrootvader van Eelco Storm. Foto collectie Eelco Storm.

Serie 1201-1203

Personentreinlocomotieven van de NBDS (8-10), gebouwd in 1881 en 1887 door Hohenzollern. Bij NS kwamen ze in de rangeerdienst terecht. In 1932 werden ze buiten dienst gesteld.

Serie 1301-1479^I

Personentreinlocomotieven van de SS (301-479). Gebouwd tussen 1880 en 1895 door Beyer Peacock & Co in Manchester. Het was een grote serie: de SS had er 176 en de NBDS had er drie die later zijn opgenomen in het park van de SS. Ze deden dienst tot 1939. Een van de locs was gebouwd als compoundlocomotief (SS 701), maar werd naderhand verbouwd tot een normale locomotief met enkelvoudige expansie (SS 479, NS 1479). Loc NS 1326 is in haar oorspronkelijke uitvoering als SS 326 bewaard gebleven in het Spoorwegmuseum.

De serienummers 1300-1400 zijn vanaf 1941 opnieuw gebruikt, voor locs uit de serie 1700-1800 zonder oververhitter. De oorspronkelijke serie was toen al geheel uit dienst.

Loc 1366. Locatie en datum onbekend. Opvallend bij deze locs is dat het fabrieksnummer op de wielkast is geschilderd.

NS-locomotief 1466. Locatie onbekend. De foto is gemaakt in of na 1931, afgaand op de revisiedatum die erop is geschilderd. De loc is in 1895 gebouwd door Beyer, Peacock and Company in Manchester. Bij de SS droeg ze het nummer 466. Negatief collectie Nico Spilt, fotograaf onbekend.

NS-locomotief 1469, voorheen SS 469, bouwjaar 1895. Locatie onbekend, jaren dertig. Negatieven collectie Nico Spilt, fotograaf onbekend.

Abcoude, 19 juni 1897. De trein naar Amsterdam wordt getrokken door loc 472 van de Staatsspoorwegen, de latere NS 1472. Deze loc heeft dienstgedaan van 1895 tot 1921. Het stationsgebouw dateert van 1871 en bestaat nog steeds. Foto Jacob Olie, afdruk collectie Nico Spilt.

Spoorwegmuseum Utrecht, 9 juni 1973 en 11 februari 2009. Loc SS 326 (NS 1326) uit 1881.

Serie 1300-1400^II

Locs uit de serie 1700-1800 zonder oververhitter werden vanaf 1941 vernummerd in de serie 1300-1400. De laatste twee cijfers van het locnummer bleven gehandhaafd. De oorspronkelijke serie 1300 was toen al geheel uit dienst.

Serie 1501-1507 en 1508-1510

Personentreinlocomotieven van de NCS (21-27), later SS 481-487, NS 1501-1507. Deze zijn gebouwd in 1892 en 1900 door Neilson & Co, Glasgow. Loc 1501 heeft de oorlogsjaren nog beleefd; ze deed in haar laatste jaren voornamelijk dienst als verwarmingsketel op station Maastricht.

In 1902 liet de NCS een vervolgserie bouwen bij Henschel & Sohn, Kassel: NCS 28-30, SS 488-490, NS 1508-1510. Zij weken in verschillende opzichten af van de eerste serie. De locs 1508 en 1509 zijn in 1927 verkocht aan het Spoorwegbouwbedrijf, dat ze inzette bij de aanleg van de Miljoenenlijn.

tekeningen uit "Waldorp", zesde druk, 1982

Modelspoormuseum Sneek, 23 april 2005. Model van NCS-loc 29 (later NS-serie 1500).

Zandvoort, 7 januari 1928. Loc 1504 kon, vanwege een probleem met de remmen, niet meer op tijd stoppen. Deze loc werd in 1892 gebouwd door Neilson & Co, Glasgow. Bij de NCS droeg ze het nummer 24. Van 1919-1921 droeg ze het SS-nummer 484, daarna het NS-nummer 1504. In 1939 ging de loc uit dienst. Voor meer informatie over dit ongeval zie het thema Zandvoort.

De eerste locs van deze serie werden in 1889 door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij in gebruik genomen (NRS 101-109, later NS 1601-1609). Later kwamen ze terecht in het locomotiefpark van de HSM, die er tussen 1891 en 1903 nog eens vijftig liet bouwen (HSM 359-408, later NS 1610-1659).

De locs werden gebouwd door Sharp, Stewart & Co (later North British Locomotive Comp.) in Glasgow. Ze waren voorzien van loopwielen in een draaistel, bogie in het Engels, en werden daarom "Rhijnbogen" genoemd. In het Spoorwegmuseum is loc NRS 107 (ex-NS 1604) bewaard gebleven.

Foto rechts: vertrek van een trein uit Hilversum rond 1910, met een loc uit de serie 359-408 van de HSM.

Utrecht Damlust, omstreeks 1930. Loc 1605.

Den Haag SS, maart 1935. Loc 1608. Het eerste rijtuig achter de loc is C8247. Photomatic 17.

Rotterdam, mei 1935. Loc 1623. Photomatic 108.

Loc 1632 (?).

Stoomloc 1645 in Boxtel, met een trein richting Gennep. De foto zal tijdens de oorlog zijn gemaakt (zie de verduisterde frontseinen). Loc 1645 is in 1947 uit dienst gegaan. De spoorlijn van Boxtel via Gennep naar Wesel - het Duits Lijntje of Boxteler Bahn - is na de oorlog in fasen buiten gebruik gegaan en uiteindelijk afgebroken. Fotograaf onbekend, collectie Nico Spilt.

Machinist op loc 1622 in 1934 te Den Helder. Foto gemaakt door tractieopzichter Schekkerman.

Utrecht, Maliebaanstation, 1915. Een HSM-loc uit de serie 350-408 (later NS-serie 1600). Rechts op de voetplaat staat de grootvader van Marian van Schip. Hij was toen leerlingmachinist. Later is hij machinist geworden, totdat hij werd afgekeurd vanwege zijn ogen: een machinist mocht geen bril dragen. Foto collectie Marian van Schip.

Utrecht, Maliebaanstation, 9 juni 1973. Loc 107, een "Rhijnboog" van de NRS.

Serie 1701-1835 (later deels 1300-1400)

Dit was een grote serie voor de Staatsspoorwegen gebouwde locomotieven (SS 801-935), die tussen 1899 en 1907 in dienst zijn gesteld. De meeste locs zijn gebouwd door Beyer Peacock in Manchester, enkele locs door Werkspoor. Ruim 100 locs kregen later een oververhitter. De locs zonder oververhitter werden vanaf 1941 vernummerd in de serie 1300-1400.

Boek: Stoomlocomotieven SS 801-935 (NS-serie 1700). Paul Henken. Uquilair, 2008. ISBN 9071513661.

Vlissingen, april 1939. Vertrek van loc 1827. Photomatic 62.

Utrecht Damlust. Locs 17xx en 183x.

Loc 1736.

Rotterdam, mei 1935. Loc 1738. Photomatic 115.

Loc 1745.

Utrecht Damlust, 1930. Loc 1752 met hydraulische kleppenbeweging volgens het systeem Meier Mattern. De proef met dat systeem, ook uitgevoerd op loc 1777, heeft een jaar geduurd, van 1929-1930. Op andere locs van deze serie is geëxperimenteerd met de Lentz-Ventilsteuerung. Ook hierbij vindt de stoomverdeling plaats met behulp van kleppen in plaats van stoomschuiven.

Loc 861 van de SS, omstreeks 1920. Deze loc kwam in 1901 in dienst. In 1921 gingen de SS en de HIJSM samen onder de naam Nederlandsche Spoorwegen. Alle locomotieven kregen vanaf dat jaar nieuwe nummers; dit werd NS-loc 1761. In 1952 werd ze afgevoerd en daarna gesloopt, zoals alle exemplaren van deze grote serie. De man rechts op de locomotief is machinist Antonie Hop. De foto komt uit de collectie van zijn kleinzoon Frank Hop.

Een foto uit 1920, gemaakt in 's-Gravenhage. De zittende man is machinist J.H. (Johannus Hermanus) Polman. Hij kijkt nogal nors; naast hem zit zijn net zo nors kijkende echtgenote. Polman vierde zijn gouden dienstjubileum. Polman en het andere personeel draagt het mooie nieuwe uniform van de Nederlandsche Spoorwegen. De loc is uit de SS-serie 801-935, kort na het maken van de foto omgenummerd tot NS-serie 1701-1835. De standplaats van de machinist was bij deze loc nog links. De loc is versierd en draagt de tekst "Hulde aan den jubilaris 1870-1920". Foto uit het familiearchief van Henk Polman.

Loc 1765.

Loc 1794 in 1956. Dit zou de laatste actieve stoomloc van NS worden. Na het officiële einde van de stoomtractie was loc 1794 nog enige tijd in gebruik als stoomleverancier in Arnhem. Voor onderhoud reed de loc op eigen kracht naar Nijmegen. Toen president Den Hollander in 1959 vanuit zijn inspectietrein (de Kameel) zag dat er nog een stoomloc op NS-rails reed, gaf hij prompt opdracht om deze loc te slopen. Van deze eens zo grote serie is daardoor niets bewaard gebleven. Zie ook het boek "Tussen vuur en stoom", pag. 93. Foto collectie Eelco Storm.

Utrecht Damlust, mei 1935. Loc 1800. Photomatic 117.

Opperdoes, 10 oktober 1953. Loc 1804 is aan het rangeren. De man op de foto is een inmiddels overleden neef van Klaas Meurs.

Vlissingen, april 1939. Loc 1827. Photomatic 61.

Loc 1828 in Hoorn met een trein naar Alkmaar, mei 1949.

Loc 1829.

Loc 1399 (ex 1799), gefotografeerd op 14 juli 1948 in depot Rotterdam Feijenoord. Op deze dag reed de loc extra treinen ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van het Delfts Studentencorps. Meer foto's.

Jaap Oudes van het Spoor 1 Genootschap bracht in juni 2005 met zijn locomotieven een bezoek aan Engeland. Op deze foto NS-loc 1735 met een sleep coupérijtuigen.

Hilversum, jaren dertig: een ontspoorde loc serie 1700. Fotobijschrift: "In de Prof. Kochstraat te Hilversum liep Dinsdagmorgen een locomotief, komende van de gasfabriek, uit de rails. Onder groote belangstelling van de bewoners der straat wordt de locomotief weer op haar plaats gezet." Volgens een aantekening op het knipsel stond deze loc bij het spoorwegpersoneel in Hilversum bekend als 'de Kraai'. De loc komt overigens niet van de gasfabriek maar van het slachthuis. De lijn van de gasfabriek ligt links ten opzichte van het wissel.

Serie 1901-1940

Sneltreinlocomotieven van de HSM (421-460), gebouwd door Werkspoor tussen 1907 en 1913. Deze locs zijn te zien als voortzetting van de serie HSM 350-408 (NS 1601-1659), maar dan met oververhitter. De ketels waren verwisselbaar met die van de serie 5800.

Loc 1904.

Loc 1921.

Alkmaar, juni 1935. Loc 1934. Photomatic 119.

Amsterdam, 1922. Loc NS 1935, kort na de samenvoeging van HSM en SS. Op het machinistenhuis staat doorgestreept nog het HSM-nummer 465. Foto L. Derens.

Loc 1912 met machinist Claas Slootman op de voetplaat.

Loc 1912 met links machinist Claas Slootman. Foto's collectie Frans Slootman.

vorige       start       omhoog