Spoorkaarten

Diverse oude en actuele spoorkaarten. Verder onder andere een oude atlas van de tramwegen in Nederland, en de beroemde platte­grond die Harry Beck in 1933 maakte van de Londense metro.



Spoorkaart 1889

Spoorkaart uit 1889. De lijnen van de HIJSM zijn rood getekend, de lijnen van andere spoorwegmaatschappijen zwart. Winterswijk was toen een belangrijk spoorwegknooppunt in de verbinding met Duitsland. Een andere HIJSM-verbinding met Duitsland liep van Amsterdam via Amersfoort, Kesteren en Nijmegen. De spoorlijn van Boxtel naar Goch was van de NBDS, die boottreinen liet rijden van Vlissingen naar Duitsland. De lijn Utrecht-Zwolle-Kampen was van de NCS. De NRS bezat de lijnen Amsterdam-Utrecht-Arnhem en Rotterdam/Den Haag-Utrecht. De meeste andere spoorlijnen werden geëxploiteerd door de SS. De kaart komt uit het gedenkboek 1839-1889 dat verscheen bij het 50-jarig bestaan van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.


Spoorkaart 1895

Übersichts-Karte, in 1895 uitgegeven door de Verein Deutscher Eisenbahn-Verwaltungen. In deze vereniging werkten de Duitse spoorwegen samen, maar pas in 1920 werden ze samengevoegd tot Deutsche Reichsbahn (DRB). Op deze uitvouwbare kaart is het spoorwegnetwerk weergegeven van Scandinavië tot Zwitserland en Roemenië. Collectie Willfried Pätzke. Bekijk het gedeelte met Nederland, België en het westen van Duitsland.


Spoorkaart 1903

Kaart van spoor- en tramwegen in Nederland anno 1903. Collectie NVBS.
Grote versie van deze kaart.


Spoorkaart 1910

Een kaart uit de tijd dat het Nederlandse spoorwegnet nog steeds aan het groeien was, tussen 1910 en 1914. Niet alle spoorlijnen staan op deze kaart, zoals de Haarlemmermeerlijnen (geopend vanaf 1912) en de lijn Gouda-Schoonhoven (geopend in 1914). Repro uit een zakatlasje, collectie Govert Schipperheijn. Grote versie van deze kaart.


Spoorkaart 1934

Spoorkaart uit 1934. Nederland was toen op zijn hoogtepunt, wat betreft de hoeveelheid spoor- en tramlijnen. Maar de concurrentie op rubberwielen was in aantocht. De Afsluitdijk was twee jaar eerder gereed gekomen. Op deze dijk was ruimte gereserveerd voor een spoorlijn, maar die is nooit aangelegd. In plaats daarvan heeft men later de autoweg verbreed. Kaart uit de collectie van Bas Jantzen. Grote versie van deze kaart.


Spoorkaart 1943

Spoorkaart uit de Officieele Reisgids 1943 (pdf) — Meer spoorboekjes.


Spoorkaart 1949

Spoorkaart uit 1949. Uit de beperkte zomerdienstregeling van 15 mei 1949. Het treinverkeer is na de oorlog weer redelijk op gang gekomen, hoewel verschillende secundaire lijnen het moesten doen met Crossley-bussen. De spoorlijn Amersfoort-Kesteren is wel getekend, maar hierop reden geen treinen; de spoorbrug bij Rhenen was vernield en zou niet meer worden hersteld. Vanuit Apeldoorn liepen spoorlijnen naar Zwolle (met een aftakking naar Het Loo) en naar Dieren (de tegenwoordige VSM-lijn). Vanuit Assen kon je nog via Stadskanaal naar Zuidbroek. Tussen Lage Zwaluwe en Den Bosch liep de "Halve Zolenlijn" via Waalwijk. Vanuit Weert kon je een aantal malen per dag naar Hamont in België. Al deze lijnen zouden spoedig voor reizigersverkeer worden gesloten.


Spoorkaart jaren 60

Spoorkaart Benelux uit het NS-spoorboekje, jaren 60. Niet alle spoorlijnen staan hier op.


Intercitynetwerk "Spoorslag 70"

Het intercitynetwerk uit de jaren 70, zoals afgedrukt in de spoorboekjes uit die tijd.


Lange-afstandsverbindingen 1989

Lange-afstandsverbindingen. Kaart uit het spoorboekje van mei 1989.


Spoorkaart 1999

Spoorkaart 1999. Vroeger werden kaarten zo veel mogelijk op schaal getekend. Dat is veranderd onder invloed van het beroemde ontwerp dat Harry Beck in 1933 maakte voor de plattegrond van de Londense metro. Zie ook de boekbeschrijving onder aan deze pagina.


Spoorkaart 2005

Schema van het Nederlandse spoorwegnet anno 2005. Zie het thema Procesleiding op het spoor.


Spoorkaart 2006

Tariefeenhedenkaart van Nederland, 10 december 2006.



Spoorkaarten vanaf 2007

2007 (pdf)

2010 (pdf)

2011 (pdf)

2013 (pdf)

2016 (pdf)

2017 (pdf)

2018 (pdf)

2020 (pdf)

2022 (pdf)

Live spoorkaart

Via spoorkaart.mwnn.nl kun je zien waar in Nederland welke treinen rijden. Dit gebeurt vrij nauwkeurig, maar wie zoals ik langs het spoor woont merkt dat er vaak afwijkingen van enkele minuten zijn. Hou je muis boven een trein als je hier meer informatie over wilt hebben. Het programma toont alleen reizigerstreinen; goederentreinen en andere bijzondere treinen worden helaas niet getoond.


Spoorwegmuseum, 5 september 2009. Hier woon ik!


Utrecht Lunetten en Maliebaan

Utrecht Lunetten en Utrecht Maliebaan. Zie ook Doorstroomstation Utrecht.


Köln-Bonner Eisenbahn

Het lijnennet van de Köln-Bonner Eisenbahn (KBE) in 1970.


Antwerpen

Het tramnet van Antwerpen, september 2011.


Harzer Schmalspurbahnen

Het lijnennet van de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) anno 2004.


Het lijnennet van de NBM in 1937. Het traject Rhenen-Arnhem was al verbust. Je kon in die tijd een dagtocht maken langs drie dierentuinen: Zeist, Rhenen en Arnhem. Het Zeister Dierenpark is tijdens de oorlog gesloten, na de oorlog kreeg Amersfoort een dierentuin. Een andere bezienswaardigheid is de Pyramide van Austerlitz.


Gooische Stoomtram

De railverbindingen tussen Hilversum en Amsterdam. In rood het net van de Gooische Stoomtram. De lijn van Hilversum naar Amsterdam Weesperpoort liep min of meer parallel aan de Oosterspoorweg van de HIJSM. De zijtak naar het station Naarden bestond nog niet toen deze kaart werd getekend. Linksonder de Rijnspoorweg die Amsterdam Weesperpoort met Utrecht en Arnhem verbond.


Emplacement Hilversum in 1923

Zie ook het thema Hilversum in vroeger tijden (deel 5)


Amsterdam Dijksgracht, Oostelijke Handelskade, Rietlanden. Situatie omstreeks 1975 (stadsplattegrond Falk).


Lijnennet van de RTM anno 1956


Zuid-Holland, naar een oude schoolkaart. Plaatsnamen en dergelijke zijn aangegeven met letters. Die waren bedoeld als geheugensteuntje voor de leraar bij het bord; de kinderen konden ze vanuit de klas niet lezen. Zelf heb ik de topografie van Nederland er ook op deze manier ingestampt gekregen, alleen is deze kaart van voor mijn tijd. We zien nog de spoorlijn naar Scheveningen (opgeheven in 1953) en de lijn Gouda-Schoonhoven (opgeheven in 1942). Woerden zou in 1989 overgaan naar de provincie Utrecht. De spoorlijn uit Gouda eindigde nog bij Rotterdam Maas. De verbindende Ceintuurbaan naar Rotterdam DP is echter niet aangegeven. Ook de tramlijnen van de RTM en van de WSM staan niet op de kaart, net zo min als de veerdienst Hellevoetsluis-Middelharnis. En ook het dorpje Stellendam (garnalen!, reddingboot!) was niet de moeite van het melden waard. De koe staat in het Groene Hart, waar tegenwoordig een spoortunnel onder ligt, aangelegd in de tijd dat onze regering niet op een miljardje meer of minder keek.



Tramwegen in Nederland

Atlas van de tramwegen in Nederland. Wyt, Rotterdam 1973. ISBN 9060075285. Aanvulling op de 31 delen van de serie Trams en tramlijnen.

Klik hier voor een deel van de inhoud (vier kleurenkaarten).


Metrokaarten van de wereld

Metrokaarten van de wereld. Door Mark Ovenden. Uitgeverij Terra Lannoo, Arnhem 2006. ISBN 9058975835.

Vroeger werden kaarten zo veel mogelijk op schaal getekend. Dat is veranderd onder invloed van het beroemde ontwerp dat Harry Beck in 1933 maakte voor de plattegrond van de Londense metro. Duidelijkheid staat voorop, de schaal is niet meer doorslaggevend. Dat maakt het mogelijk om in gebieden waar veel stations dicht bij elkaar liggen de kaart duidelijker te maken. De keerzijde hiervan is dat het bijvoorbeeld in Londen gebeurt dat toeristen een ingewikkelde reis per metro maken, tussen twee stations die op een minuut lopen van elkaar verwijderd zijn. In dit boek worden honderden voorbeelden gegeven van kaarten die in de stijl van Harry Beck zijn gemaakt.


Brief in VPRO-gids 25, 21-27 juni 2008.


Railway Maps of the World. Mark Ovenden. Viking Penguin, 2011. ISBN 9780670022656.

"The history of the railroad is the history of the modern world." Mark Ovenden heeft een blik spoorkaarten opengetrokken.



Geïllustreerde spoorwegkaarten

Kaarten vol verhalen rond 1950

Geïllustreerde kaarten in cartooneske stijl waren halverwege de 20e eeuw een populair promotiemiddel voor reizen en toerisme. Geïllustreerde kaarten zijn bedoeld om te inspireren, niet om reisinformatie te verstrekken. Ze lijken ver af te staan van de schematische 'metrokaarten' van spoorwegnetwerken uit dezelfde periode, met rechte lijnen en zonder enig detail. Voor beide kaartsoorten geldt echter dat ze slechts losjes gebonden zijn aan de geografische realiteit. Ze dienen om een boodschap over te brengen: de eenvoud van een reis dan wel de rijkdom van een regio.

Lees het artikel van Arjan den Boer (februari 2018).




Rechtlijnig reizen

Schematische spoorwegkaarten in reisreclame

Elke landkaart is een abstractie van de werkelijkheid, maar sommige kaarten vervormen de realiteit. Het bekendste voorbeeld is de London Underground Map: de afstanden zijn onrealistisch, geografische features afwezig, lijnen kaarsrecht en hoeken haaks of diagonaal. In zo'n imaginair kaartbeeld kunnen reizigers zich beter oriënteren dan in de spaghetti die erachter schuilgaat.

Door versimpeling inzicht geven in het netwerk was net zo belangrijk bij (inter)nationale spoorverbindingen als in de grote steden. Schematische spoorwegkaarten, zoals die gedurende de twintigste eeuw werden ontworpen, leken soms op metrokaarten, maar lang niet altijd. Het doel was telkens hetzelfde: een ingewikkelde reis eenvoudig maken.

Lees het artikel van Arjan den Boer (december 2017).



Das Berliner U- und S-Bahnnetz. Door Alfred B. Gottwaldt. Uitg. Transpress, 2007. ISBN 9783613713048. Eine Geschichte in Streckenplänen von 1888 bis heute.

Berlijn kende aanvankelijk alleen een flink aantal kopstations, van elkaar beconcurrerende spoorwegmaatschappijen. Om goederen en militair materieel te kunnen overbrengen, werden deze stations door middel van een ringlijn met elkaar verbonden. Twee van de vier sporen van deze ringlijn zijn het domein van de S-Bahn (Stadtschnellbahn). Dwars door de stad, van oost naar west, loopt ook een spoorlijn, met roemruchte stations als Berlin Zoo en Alexanderplatz. Behalve de S-Bahn is er de U-Bahn, die grotendeels ondergronds loopt. In dit boek wordt de geschiedenis van Berlijn beschreven aan de hand van de ontwikkeling van deze twee netten, inclusief de bijzondere periode waarin Berlijn in twee zones was verdeeld.


Atlas zur Eisenbahngeschichte. Deutschland, Österreich, Schweiz. Hans-Henning Gerlach. Orell Füssli Verlag, 1986. ISBN 3280013909.


Wereld Spoorwegatlas. O.S. Nock. Uitg. Elsevier, 1979. ISBN 9010026922. Grote dikke pil met veel informatie en kaarten.


Europa Eisenbahn-Atlas. Kümmerly+Frey. Duidelijke kaarten waarop de Europese spoorlijnen zijn aangegeven. Geen ISBN. In Nederland uitgegeven door Nederlandse Spoorwegen, Ondersteuning Verkoop Internationaal, Ep 3.14.1.

Het boek is niet gedateerd, maar de kaarten geven de situatie in de jaren 90 aan. De grens tussen Oost- en West-Duitsland is verdwenen, de spoorlijn naar IJmuiden staat nog op de kaart, in Joegoslavië zijn gestippelde grenslijnen te zien (het land is uit elkaar aan het vallen), in Denemarken liggen nog geen spoorbruggen over de Grote belt en de Sont.


Eisenbahn-Streckenatlas. Deutschland, Österreich, Schweiz. Geramond Verlag, München, 2007. ISBN 9783765471575.

Wat dan weer jammer en dom is: de meeste kaarten zijn over de vouw van het boek geplaatst. Warum den doch?

  


A Travellers' Railway map of Europe

Op reis met de trein en bijhouden waar je bent? Of kijken waar je met de trein zou kunnen komen, zonder uit je eigen lekkere bank te hoeven opstaan? Dat kan met de Travellers' Railway map of Europe. Alle spoorlijnen in Europa (en een stukje Noord-Afrika) staan erop.

Carto Studio / Benjaminse Uitgeverij Amsterdam. 1st edition, March 2011. ISBN 9789077899090. www.railwaymapeurope.com

Op de site van de Treinreiswinkel werd de Railway map aangeduid als Railmap. Ik ben zo goed geweest om per mail op deze fout te wijzen. Van het huppelkutje van dienst kreeg ik als reactie dat het ergens anders op hun site wel goed staat. Met andere woorden: de fout hoeft niet te worden hersteld. (Naar aanleiding van een opmerking op mijn site is de fout daarna wel gecorrigeerd.)



Zie ook:

Internet:





vorige       start       omhoog