Interview met regisseur Gerben van Ommen

Op reis met Rail Away

Een interview voor NVBS Actueel door Nico Spilt, december 2016.




Wil de NVBS’er die nog nooit naar Rail Away heeft gekeken z’n hand opsteken? Niemand natuurlijk. Dit tv-programma bestaat al meer dan twintig jaar. NVBS Actueel stapte op de trein naar Hilversum en sprak met regisseur Gerben van Ommen.

Rail Away is een tv-programma van de Evangelische Omroep (EO). In elke aflevering staat een bijzondere spoorlijn centraal. De kijker reist mee met een trein en maakt onderweg kennis met landschappen en culturen uit de omgeving. De trein is niet alleen een manier om van A naar B te komen: de trein is ook een manier van reizen. Een manier om met een prettige snelheid een land of gebied beter te leren kennen. Rail Away gaat dus niet alleen over treinen, maar vooral over het reizen per trein.

Gerben van Ommen in de montageruimte van de EO. Hij is hier bezig met een nieuwe aflevering over Zwitserland, die in januari 2017 werd uitgezonden.

Hoe komt Rail Away tot stand?

Een beetje treinliefhebber is natuurlijk nieuwsgierig naar hoe zo’n programma tot stand komt. Vandaar dat NVBS Actueel een gesprek had met een van de makers: Gerben van Ommen. We zochten hem op in het hoofdkwartier van de EO in Hilversum.

Gerben van Ommen: ‘Het programma is in 1995 begonnen met een documentaire over Willem-Jan Holsboer, de grondlegger van de Rhätische Bahn en van het kuuroord Davos. Deze documentaire heeft als voorbeeld gediend voor het latere Rail Away. De eerste series zijn gemaakt door een zelfstandige producent. Dat was zo’n succes, dat de EO besloot om de serie in huis te halen en zelf nieuwe afleveringen te gaan maken.’

‘Zes jaar geleden ging de regisseur met pensioen en heb ik zijn werk overgenomen. We werken met zijn tweeën aan dit programma. De techniek – camera, geluid – huren we in. Twee tot vier keer per jaar gaan we op reis om opnamen te maken.’

Beperkt budget

Op zijn laptop laat Gerben beelden zien die hij op zijn laatste reis naar Zwitserland heeft gemaakt. Hij is druk bezig met de montage van de nieuwe afleveringen die in januari 2017 op de tv te zien zullen zijn. Daar zitten spectaculaire opnamen bij van de “Schlittelbahn”, de sledebaan bij Bergün. Met de trein de berg op en dan met de slee weer naar beneden – met de cameraman van Rail Away voorop.

‘Het budget is beperkt, dus we moeten slim omgaan met tijd en geld’, legt Gerben uit. ‘Normaal filmen we zes tot acht dagen per aflevering. Maar ik had nog zoveel materiaal over van een eerdere reis, dat ik met wat aanvullende beelden weer een nieuwe aflevering kon samenstellen. Dus we zijn nu maar een paar dagen weggeweest. Tegelijk hebben we toen weer opnamen kunnen maken voor een volgende aflevering.’

Wachten hoort erbij

Gerben vervolgt: ‘De rode draad van elke aflevering zijn de opnamen vanuit de cabine. We zitten dan naast de machinist en filmen zo de hele route. Ook maken we beelden onderweg, dus op stations en langs de baan. En we filmen de route ook nog een keer vanuit een helikopter. Al die beelden monteren we tot een doorlopend geheel.’

Het is onmogelijk om die opnamen allemaal op dezelfde dag te maken. Het kan gebeuren dat er op de helikopterbeelden opeens sneeuw is te zien die er bij de opnamen vanuit trein nog niet lag. Ook is het niet te doen om altijd dezelfde trein te filmen. ‘Daar krijgen we weleens opmerkingen over,’ zegt Gerben. ‘Maar wij zeggen altijd: we volgen een route, niet een trein. Als ik elke keer moet wachten tot dezelfde trein langskomt, dan ben ik drie weken bezig.’

Wachten op treinen is toch al een vast onderdeel van het werk. Er zijn spoorlijnen waar maar af en toe een trein voorbij komt. En filmen kan alleen bij daglicht, terwijl het in de winter vroeg donker wordt. Een hele dag autorijden en door de sneeuw sjouwen levert daardoor soms maar een paar minuten filmmateriaal op.

De cameraman van Rail Away maakt zich gereed voor een helikoptervlucht. Hij zit vastgebonden in de deuropening.

Helikopter blaast stoeltjes weg

Een belangrijk element van het programma zijn de helikopterbeelden. Voor elke aflevering wordt een helikopter gehuurd, waarmee een trein wordt gevolgd. Dat is meestal het mooiste deel van de route. De cameraman zit vastgebonden in de deuropening. Van tevoren moet je nadenken waar je de camera wilt hebben, legt Gerben uit: in de linker of rechter deuropening, afhankelijk van de route en de stand van de zon. Maar een piloot heeft ook weleens een eind achteruit gevlogen, zodat de camera een mooi plaatje kon maken.

Voor helikoptervluchten gelden vaak strenge regels, zoals de minimum vlieghoogte boven bebouwde gebieden. In Zwitserland gaat het er wat soepeler aan toe. De piloten zijn daar voortdurend bezig met het redden van bergbeklimmers en skieërs. Dat zijn echte dare devils, volgens Gerben. Hij vertelt lachend over een piloot die zo dicht bij een trein ging vliegen, dat de reizigers de raampjes dicht moesten doen vanwege de wind van de helikopter. Aan het eind vloog die helikopter ook nog even over een terras met plastic stoeltjes, die alle kanten op werden geblazen. Daar kwamen wel klachten over van mensen die veel geld hadden betaald voor hun treinritje.

Er zijn ook helikopters waar een speciale camera onder hangt. Daarmee kun je veel mooiere en stabielere beelden maken dan met een camera vanuit de deuropening. Alleen is het huren drie keer zo duur als een gewone helikopter, vertelt Gerben. ‘In Zweden hebben we toch opnamen kunnen maken met zo’n speciale helikopter. Door met ons budget te schuiven en wat korter te vliegen, konden we opnamen maken voor twee afleveringen.’ Hij laat wat beelden zien: we vliegen vlak naast de trein, je kunt het gezicht van de machinist zien.

Drone komt zonder camera terug

Een andere manier om een trein van dichtbij te filmen is een drone. Die gaat sinds kort ook mee op reis. De geluidsman bestuurt de drone en de cameraman bedient de camera die onder de drone hangt. Met een drone kun je niet de hele route van de trein volgen, alleen korte stukken.

‘In Zwitserland hebben we de drone ook gebruikt,’ vertelt Gerben. ‘We lieten hem een eindje met een trein meevliegen. Dat ging goed, totdat er een paal kwam die wat hoger was dan de andere palen langs de baan. De drone knalde daar tegenaan. Die kwam wel terug, op twee van de vier propellors, maar zonder camera. Gelukkig hebben we die teruggevonden.’

Op de vraag of het geen idee is om met een extra cameraploeg te werken antwoordt Gerben: ‘Nee, want zo’n ploeg moet je ook betalen. En voordat je hebt uitgelegd wat je wilt ben je weer veel tijd kwijt. Maar we hebben wel een kleinere camera bij ons. Die gebruik ik weleens om overzichtshots te maken, terwijl de cameraman met zijn grote camera de ingewikkelder opnamen langs de baan maakt. Dan heb ik extra beelden om bij de montage uit te kiezen.’

Zwitserland: rode treinen door witte sneeuw.

Rode treinen door witte sneeuw

In Rail Away zie je niet alleen treinen voorbij komen. Er zit ook altijd couleur locale in: opnamen van stadjes langs de lijn of andere bezienswaardigheden. Gerben: ‘In Brazilië hebben we bijvoorbeeld de Nederlandse kolonie Carembeí gefilmd. Een kijker reageerde dat die kolonie helemaal niet aan het spoor ligt. Dat klopt, maar we waren in de buurt dus dan is het leuk om te laten zien. Bovendien hebben we dat ook duidelijk in de tekst gezegd.’

‘Soms hebben we een mooie toevalstreffer,’ vervolgt Gerben. ‘Zo waren we in Zwitserland bezig met het filmen van een arrenslee bij een overweg, toen er net een trein aankwam die we in een andere aflevering wilden laten zien. Op die manier verzamelen we soms materiaal dat we later weer kunnen gebruiken. Zwitserland is trouwens een favoriet land om te filmen. Mooie rode treinen door witte sneeuw, en je hebt op een klein oppervlak veel afwisseling. Een voordeel van Alpenlanden is ook dat je er twee keer per jaar kunt filmen: in de zomer ziet het er heel anders uit dan in de winter.’

Gedoe in Brazilië

Gerben: ‘Twee jaar geleden kwam mijn baas met het idee om rond de Olympische Spelen in Brazilië wat afleveringen te maken. Ik was daar nog nooit geweest en we moesten er veel tijd aan besteden om daar contacten op te bouwen. Er rijden ook bijna geen treinen, en wat er rijdt is bijna allemaal goederen, daar is geen lol aan. Uiteindelijk kwam ik op een vakantiebeurs in contact met iemand die ons weer verder kon helpen. We zijn twee keer in Brazilië geweest, steeds zeventien dagen.’

Gerben vertelt over het gedoe waar ze in Brazilië tegenaan liepen. Over een chauffeur zonder navigatiesysteem, die onderweg steeds de weg moest vragen. Over begeleiders van de filmploeg, die gezellig met elkaar gingen kletsen terwijl ze in beeld stonden. Of over vergunningen die niet zouden kloppen omdat ze door een verkeerde instantie waren afgegeven. Maar uiteindelijk zijn er toch vijf bijzondere afleveringen tot stand gekomen, die in augustus 2016 zijn uitgezonden.

Het treintje naar Cristo Redentor (Christus de Verlosser), het beeld dat vanaf een hoge berg uitkijkt over Rio de Janeiro. Foto: Trem do Corcovado, www.tremdocorcovado.rio.

Leven van stoker gered

De ploeg van Rail Away maakt ook weleens heftiger avonturen mee. Zo reden ze een keer mee op een stoom­locomotief. Het was warm weer en de voetplaat was krap. De stoker was flink aan het scheppen, totdat hij ineens flauw viel en van de locomotief dreigde te vallen. De cameraman kon hem nog net vastgrijpen bij zijn broeksriem. De trein stopte en de stoker werd weggebracht. De trein ging weer verder, maar bij het volgende station kreeg de filmploeg te horen dat ze niet meer mee mochten rijden op de loc.

Gerben: ‘Dat was dus onze beloning voor het redden van het leven van die stoker. En ik zat met een opname waarop je eerst twee man aan het werk ziet op de loc, waarvan er plotseling een is verdwenen.’

Kindertrein met ballenbak

Een speciaal land om te filmen was ook Japan. Dat was een oude wens van Gerben, die jaren bezig is geweest om dit te regelen. ‘Van Japan heeft iedereen het beeld van reizigers die in treinen worden gepropt, maar ik heb dat nergens gezien. Het gaat daar allemaal zeer georganiseerd en gedisciplineerd. Treinen stoppen op de millimeter langs het perron en iedereen wacht geduldig tot de poortjes op het perron opengaan. Filmen is wel lastig in Japan: we mochten niet voorin bij de machinist komen en onderweg rijden die snelle treinen door betonnen bakken, zodat je van buiten alleen een wit streepje van het dak ziet.’

In de aflevering over Japan is behalve de Shinkansen ook een speciale kindertrein te zien: de Aso Boy Train. Compleet met ballenbak en kleine banken bij het raam voor de kinderen. Met deze trein kunnen gezinnen een tocht maken naar de Mount Aso, een van de grootste werkende vulkanen van Japan. Liefhebbers van jazz kunnen in plaats daarvan kiezen voor The A Train, met een Amerikaans jaren-zestiginterieur. Deze treinen worden gereden door de Kyushu Railway Company.

Japan: de filmploeg van Rail Away aan het werk in een kindertrein met ballenbak.

Indian Summer

Gerben: ‘We zijn een keer in Canada geweest tijdens de Indian Summer. Dat is zo fantastisch mooi. Maar die trein, de Agawa Canyon Train, rijdt maar één keer per dag. ’s Ochtends om acht uur vertrekt die voor een rit van vier uur naar een natuurgebied. Daar kun je anderhalf uur rondkijken en dan rijdt de trein weer terug. Van dat traject is alleen het eerste stukje per auto te bereiken, dus we hadden maar weinig mogelijkheden om langs de baan te filmen. Het grootste deel van de route is alleen met de helikopter te volgen, maar die kan niet vier uur achter elkaar vliegen, want dan heb je geen benzine meer om terug te komen.’

‘Meerijden op de loc was ook niet mogelijk. We hadden wel een vergunning van de directie, maar de machinist wilde het niet hebben en die is de baas in zijn hok. Dus toen hebben we de hele route maar gefilmd door de achterdeur van de trein. Die beelden kun je ook achteruit draaien, zodat het lijkt alsof je vooruit rijdt. Maar in plaats van opwaaiende blaadjes zie je dan blaadjes die terugvallen op de rails. Mijn cameraman zei dat ik dat niet kon maken, maar ik heb het toch een paar keer gedaan… Verder hebben we opnamen gemaakt in de trein zelf.’

Door deze problemen wijkt de aflevering over Canada wat af van het gebruikelijke stramien. Dit was minder een documentaire over een treinreis, maar meer een documentaire over het reizen per trein, aldus Gerben.

Canada tijdens de “Indian Summer”. Dit is de periode in de herfst waarin de bomen schitterende kleuren vertonen. De Agawa Canyon Train is een toeristische trein die een keer per dag rijdt.

Geen treinengek

Gerben: ‘Ik ben geen treinengek. Ik vind treinen leuk, maar ik hou vooral van reizen, van landschappen. Mensen vragen weleens waarom we niet vertellen welke trein ze in beeld zien. Als het kan doen we dat wel, maar als het te gedetailleerd is haken de kijkers af. We willen juist ook mensen bereiken die normaal niet zo veel hebben met treinen. Met Rail Away nemen we de mensen even mee naar een andere wereld, maar het is wel een echte wereld, geen fantasiewereld. We proberen een mooi landschap te laten zien waar treinen doorheen rijden.’

‘Er wordt weleens gezegd dat alleen ouderen naar Rail Away kijken, maar dat valt heel erg mee. Je moet maar eens de reacties lezen op onze Facebook-pagina. We hebben zo’n 5000 volgers, waaronder veel jongeren. Treinliefhebbers vinden het fantastisch, maar we krijgen ook veel reacties van andere kijkers. Die vragen hoe ze zelf ergens kunnen komen. Of ze schrijven dat ze te oud zijn om nog te reizen, maar dat ze dankzij Rail Away weer herinnerd worden aan de plaatsen waar ze vroeger met hun kinderen zijn geweest.’

Verborgen boodschappen?

Rail Away is een programma van de EO, een omroep die werkt vanuit een christelijke levensbeschouwing. Op de vraag of er een verborgen boodschap in het programma zit, reageert Gerben met een tegenvraag: ‘Heb jij verborgen boodschappen gezien? Er komt inderdaad weleens een kerkje voorbij, maar dat zou je normaal ook filmen.’

‘In Zwitserland hebben we het graf van Willem-Jan Holsboer gefilmd. Daar staat een bord met de tekst “Bei Gott is das Leid nie das Letzte”. Die tekst hebben wij gefilmd, maar hebben we dat alleen maar gedaan omdat we van de EO zijn? Nee: we zijn niet naar dat kerkhof gegaan omdat dat bord er hangt maar omdat Holsboer daar begraven ligt, een man die geëerd wordt door de stad Davos.’

‘In Rio de Janeiro hebben we de trein gefilmd die naar dat grote beeld van Christus de Verlosser rijdt. Die kijkt over de stad uit en strekt zijn armen uit over arm en rijk. Dat heb ik zo laten zeggen in de tekst. Niet omdat ik van de EO ben, maar ik laat het ook niet weg.’

Het hoofdkwartier van de Evangelische Omroep in Hilversum, een voormalig katholiek internaat. Rechts de kapel die tegenwoordig fungeert als tv-studio.

Montage is een hele puzzel

Het is vaak een heel gepuzzel om van de opnamen in de montage een mooi geheel te maken. Gerben: ‘We zijn zes tot acht dagen aan het filmen. Daarna zit ik in een klein kamertje naar mijn scherm te kijken. Ik kom soms terug met tien uur filmmateriaal, waar dan uiteindelijk maar 25 minuten van overblijven. De truc is om de aflevering een beetje saai te beginnen en dan op te bouwen, zodat de mooiste plaatjes verderop in het programma zitten. Ook afwisseling is belangrijk: als je vier keer een mooie berg hebt laten zien, is het wel weer genoeg.’

De eerste montage doet Gerben op zijn laptop. Dat kan hij ook thuis doen. Daarna volgt de eindmontage op de apparatuur bij de EO. Hierbij worden de beelden mooi afgewerkt, bijvoorbeeld door de opnamen uit de helikopter te stabiliseren.

Herkenbare muziek en commentaar

Ondertussen is ook de componist aan het werk gegaan. Voor elke aflevering wordt de muziek op maat gemaakt door Hartmut Ewert, op basis van de beelden die hij ziet. Daardoor krijgt Rail Away zijn eigen herkenbare sfeer, maar het heeft ook een financieel voordeel: de EO hoeft maar één keer te betalen voor de muziek. Daarna kan die onbeperkt worden gebruikt op dvd’s of bij verkoop naar het buitenland.

Net zo herkenbaar als de muziek is de stem van de commentator. Al jarenlang worden de teksten ingesproken door Bob van der Houven. Die wordt regelmatig herkend aan zijn stem.

In de eindmontage wordt ervoor gezorgd dat alle geluiden met elkaar in balans zijn. Dat is lastig, vertelt Gerben. ‘Treinliefhebbers vragen wel eens om de muziek weg te laten, zodat je de treingeluiden beter hoort. Maar die muziek is nu eenmaal belangrijk voor de sfeer.’

Het enige treinenprogramma

‘Ik vind het heel mooi dat de EO dit programma al meer dan twintig jaar mogelijk maakt en hiervoor mensen beschikbaar stelt,’ aldus Gerben. ‘Dit is het enige treinenprogramma in Nederland, dus de treinliefhebber wordt door ons aardig bediend. We gaan nu richting 25 jaar en de tweehonderdste aflevering. Ik hoop dat we daar iets bijzonders mee kunnen doen.’

Voor wie geïnteresseerd is in omroeppolitiek: Rail Away valt in de categorie educatieve programma’s. ‘Er wordt flink bezuinigd bij de publieke omroep,’ vertelt Gerben, ‘maar de netmanager van de NPO vraagt met regelmaat om nieuwe afleveringen van Rail Away, dus dat is heel positief. Daarnaast kan hij oudere afleveringen aanvragen voor een herhaling. Wij bepalen altijd zelf welke afleveringen we herhalen en in welke landen we nieuwe afleveringen gaan maken.’

‘Als ik op vakantie naar een trein wijs, krijg ik meteen te horen dat ik mijn mond moet houden!’

Op zoek naar nieuwe onderwerpen

In Nederland heeft Rail Away maar weinig gefilmd. Bij het 175-jarig jubileum van de spoorwegen in 2014 is een aflevering gemaakt over de spoorlijn Amsterdam-Haarlem-Rotterdam. In een andere aflevering stonden de vier seizoenen centraal, met onder andere beelden van de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM).

Gerben: ‘Ik heb een kaart van Europa waar alle spoorlijnen op staan. Mooie lijnen zijn daarop aangegeven als scenic railways, die zijn groen gekleurd. Daar ga ik bij mijn research op af. Maar als mensen leuke tips hebben dan hoor ik het graag. We zijn voortdurend op zoek naar nieuwe onderwerpen.’

Ga je ook nog weleens gewoon op vakantie, na al die reizen? Gerben: ‘Dit jaar ben ik voor mijn werk in Zwitserland en Brazilië geweest. In juni waren we op vakantie in Toscane. Dan kijk ik inderdaad weleens naar treinen. Maar als ik op vakantie naar een trein wijs, dan krijg ik meteen te horen dat ik mijn mond moet houden!’

♦  ♦  ♦

Gerben van Ommen

Gerben van Ommen is 57 jaar. Na zijn studie kwam hij in 1981 terecht op de redactie van de omroepgids van de EO. Gerben: ‘Daar ben ik stukjes gaan schrijven en heb ik mijn journalistieke vaardigheden verbreed. Ik heb diverse cursussen gevolgd en ik heb een natuurlijke interesse in het nieuws.’

‘Ik heb onder meer gewerkt als redacteur bij de talkshow “Het Elfde Uur” van Andries Knevel. Ik zocht gasten voor dat programma en begeleidde hen bij de uitzending. Dat was leuk werk, dat ik acht jaar heb gedaan. Daarnaast heb ik veel andere dingen gedaan. Zo was ik bijna vanaf de oprichting betrokken bij Teletekst. Ook deed ik de coördinatie van een groot aantal programma’s van externe producenten en heb ik een aantal jaren bij de afdeling “Metterdaad” gewerkt, die programma’s maakt over hulpverleningsprojecten.’

‘Toen kwam Rail Away op mijn pad. Als redacteur was ik al betrokken bij het programma. De andere collega’s die eraan werkten gingen geleidelijk met pensioen. Zo ben ik er ingerold. Toen de regisseur er zes jaar geleden mee stopte, heb ik zijn werk overgenomen.’

Gerben van Ommen: ‘De trein is een heel mooie manier om de kijkers mee aan de hand te nemen’.

Gerben heeft vier kinderen en inmiddels twee kleinkinderen. ‘Ze zeggen weleens dat mijn kinderen wereldreizigers zijn geworden doordat ik zelf veel reis. Een zoon heeft Japans gestudeerd en woont nu een jaar in Japan. Een andere zoon is al meer dan een jaar op reis en zit momenteel in Australië.’

‘Ik hou van bergen, van natuur, van landschappen,’ vertelt Gerben aan het eind van het gesprek. ‘De trein is een heel mooie manier om de kijkers mee aan de hand te nemen, om ze een stadje of landschap te laten zien. Ik vind het werkelijk fantastisch en een groot voorrecht om dit programma te mogen maken. Er is zoveel moois te zien op de wereld, en wij kunnen een klein deel daarvan op de buis brengen.’

Evangelische Omroep

De Evangelische Omroep is gehuisvest is een voormalig katholiek internaat: de Aartsbisschoppelijke Kweekschool St. Ludgerus in Hilversum. Inmiddels is dat een gemeentelijk monument. De kapel, compleet met orgel en glas-in-loodramen, is nu ingericht als tv-studio. Hier komen onder andere de programma’s “De tafel van Tijs” en “Blauw Bloed” vandaan. In het gebouw zijn verder montagekamers en een regieruimte ondergebracht. Vanwege de kosten maakt de EO zo min mogelijk gebruik van de faciliteiten op het Mediapark in Hilversum. In het gebouw vinden ook enkele kleinere levensbeschouwelijke omroepen onderdak.

Vanaf de EO is het twee minuten lopen naar station Hilversum Sportpark. Daar liggen de rails die verbonden zijn met de rest van de wereld: het beginpunt van Rail Away.

Begrippen

Willem-Jan Holsboer (1834-1898) was een Nederlandse ondernemer. Toen zijn vrouw ernstig ziek werd, reisde hij met haar naar Davos zodat ze daar kon kuren. Op zijn initiatief zijn daar diverse kuurhotels gebouwd. Ook wordt hij gezien als de grondlegger van de Rhätische Bahn. De eerste lijn liep van Landquart naar het tot dan toe slecht bereikbare Davos.

De Indian Summer is een periode in de herfst in Noord-Amerika, waarin de bomen schitterende kleuren vertonen. De bladeren van de esdoorn - de Maple Leaf uit de Canadese vlag - kleuren dan vuurrood, alsof het bos in brand staat.

Shinkansen (新 幹 線) is Japans voor “nieuwe hoofdlijn”. Hiermee worden de hogesnelheidslijnen aangeduid die sinds de jaren zestig zijn aangelegd. Over deze lijnen rijden “Bullet Trains”: kogeltreinen.

Meer informatie

Voor meer informatie over Rail Away zie www.eo.nl/railaway. Hier vindt u ook informatie over de dvd’s die te koop zijn en over de reizen die de EO aanbiedt. Via de site kunt u ook eerder uitgezonden afleveringen bekijken.

Dit interview verscheen in NVBS Actueel, december 2016. Het gesprek vond plaats op 11 november 2016. Tekst Nico Spilt, foto's Gerben van Ommen (Evangelische Omroep) en Nico Spilt.



Zie ook:




vorige       start       omhoog