Trein & genot

Over drank, roken, koffie, snoep en andere lekkere slechte dingen.

Spoorweg-Onthouders-Vereeniging (SOV)

De oorsprong van de SOV gaat terug tot 1909, toen de vereniging werd opgericht. Streven was de opening van een groot aantal alcoholvrije kantines. Doel hiervan was, naast de bestrijding van overmatig alcoholgebruik onder spoorwegmensen, het verschaffen van een warm, gezellig en alcoholvrij onderkomen voor het eten van de 'middag­boterham'. Op 27 oktober 1928 kon dat ideaal, met de opening van een alcoholvrije kantine op het spoorweg­rangeer­terrein Amsterdam-Rietlanden, voor het eerst verwezenlijkt worden.

De SOV hield zich ook bezig met culturele activiteiten: er werden uitstapjes georganiseerd en er waren zangkoren. Ook richtte men zich naast de drankbestrijding op de spoorveiligheid in het algemeen. In 1958, bij het veertigjarig bestaan, exploiteerde de SOV 43 kantines. De naam was inmiddels gewijzigd in Snelverkeers-Onthouders-Vereniging (SOV).

In 1979 werd de naam gewijzigd in Service One Catering. In 1997 vond een fusie plaats met een onderneming die was voortgekomen uit de Volksbond tegen Drankmisbruik. Bij deze fusie ontstond Albron, een groot bedrijf dat onder andere de catering van Holland Heineken House verzorgt.

De SOV gaf het blad Veilig Spoor uit, en exploiteerde ook bedrijfsrestaurants. Onder andere in Groningen, waar het wandtegeltje vandaan komt, en in Utrecht, waar het biervilt... herstel viltje van getuigt.

Op de bladwijzer staan allerlei opwekkende teksten: Zooals een bladwijzer u de juiste plaats geeft zoo bepale het "veilig sein der onthouding" mede uw plaats in den grooten strijd der menschheid om welvaart en geluk.

De SOV hield kantoor in kamer 1114 van Hgb III te Utrecht. Een abonnement op Veilig Spoor kostte 1,20 gulden per jaar.

Blauwe knoop

Mijn grootvader Nico Spilt, naar wie ik ben vernoemd, heeft van 1918 tot 1949 gewerkt als rangeerder in Hilversum. Hij was, zoals veel spoorwegpersoneel, geheelonthouder. Hij dronk dus geen alcohol, maar hij was "van de blauwe knoop". Hij rookte wel sigaren.

Op de foto, na zijn pensionering gemaakt, draagt hij mogelijk de blauwe knoop van de Algemene Nederlandse Drankbestrijdersbond (ANDO), maar het kan ook het speldje of het jubileum­speldje zijn van de SOV.

En voor de alcoholvrije dames was er een broche van de SOV. Collectie Pieter Lagas.

Het bestuur van de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging in de jaren dertig. De heren zitten in de bestuurskamer van de SOV in Hgb III. Voorzitter Ir. Brandt zit in het midden, rechts zit secretaris G.L. de Haas, links penningmeester P.C. Lagas. Foto uit de collectie van zijn kleinzoon, Pieter Lagas.

Spoorwegmuseum, januari 2020. In de collectie van het museum bevinden zich diverse vaandels. Die hingen ooit op verschillende plaatsen in het museum aan de muur, maar tegenwoordig zijn ze opgeborgen in het depot. Dit vaandel uit 1912 van de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging werd er op verzoek even uitgehaald. Foto Pieter Lagas.

Voorlichtingsrijtuig A2501

Van 1923 tot 1928 had de SOV de beschikking over een voorlichtingsrijtuig. Dit werd op verschillende standplaatsen gebruikt als tentoonstellings- en propagandavoertuig.

Het rijtuig was in 1874 gebouwd voor koning Willem III. Na zijn dood in 1890 werd het rijtuig aangepast ten behoeve van koningin Emma. Onder andere werd toen het open balkon dichtgemaakt. Als koninklijk rijtuig A45 deed het dienst tot 1903, toen er een nieuwe koninklijke trein werd aangeschaft. Het rijtuig kwam toen in bezit van de NBDS, die het onder andere als inspectierijtuig gebruikte. Bij de NBDS droeg het rijtuig het nummer A1, toen de NBDS opging in de SS werd het nummer A2501.

In september 1923 werd rijtuig A2501 overgedragen aan de SOV. Dit gebeurde op spoor 1 van Utrecht CS. Zie ook het filmpje uit het weekjournaal van Polygoon Hollands Nieuws, 6 april 1924.

In mei 1928 werd het rijtuig omgebouwd tot instructiewagen 159004, met als standplaats Rotterdam DP (zie blz. 70 van het boek "De Erfenis"). Het rijtuig werd op 28 februari 1932 formeel afgevoerd, maar was toen mogelijk al enige tijd niet meer in gebruik.

Met dank aan Pieter Lagas voor de informatie.

Utrecht Maliebaanstation, jaren twintig. In de deur van het voorlichtingsrijtuig van de SOV staat penningmeester P.C. Lagas. Collectie Pieter Lagas.

Rotterdam DP, 29 of 30 april 1926. Het voorlichtingsrijtuig van de SOV. Foto collectie Aad de Meij. Volgens Veilig Spoor 1926 (blz. 59) trok het rijtuig hier totaal 225 bezoekers, echter: "de belangstelling buiten het spoor was niet groot." Aanwezig waren onder anderen de heer Van Steenbergen, stationschef, en de heer Weier, onderstationschef en lid van de SOV.

Kwartetspel uitgegeven door de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging, jaren dertig.

Bij onze zuiderburen heeft de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging nooit voet aan de grond gekregen. In het restaurant van de centrale werkplaats Salzinnes draaien zowel de frituurpan als de biertap op volle toeren tijdens de lunchpauze. In Duitsland heb ik trouwens ook wel locomotiefpersoneel zien schaften met een flinke fles bier, zonder dat daar geheim­zinnig over werd gedaan. Artikel uit Het Spoor, maandblad van de NMBS, november 1976.

Amersfoort, 27 april 2003. Restauratie op het tweede perron.

Rotterdam, SSN-depot, 27 mei 2007. "Locomotief": zeer oude genever. Klassieke grap: ik lust geen never, geef mij maar bier. Emaille bord gemaakt bij Langcat in Bussum.

Een advertentie uit de zomerdienstregeling van 1961, met een actieve treinsurfer. Aan de tekenstijl meen ik de jonge Opland te herkennen. Het spoorboekje stond in die jaren vol met advertenties voor drank en sigaretten.

Uit de zomerdienstregeling 1961. Consumptie verplicht, kaartspelen verboden...

Utrecht CS, 16 februari 1974. Treinstel 474 onder de forse lichtreclame van Peter Stuyvesant. Reclame maken voor dit soort genoegens is tegenwoordig verboden.

Vara Gids, 1 maart 1969. Paginagrote sigarettenadvertentie: "Waar je ook kijkt, overal gaan steeds meer jonge mensen over op Roxy 25. Wedden om een pakje Roxy 25 dat zelfs ú de verleiding niet kunt weerstaan? De 25 die steeds meer mensen aansteekt." Aan beide zijden van het loket kon toen nog probleemloos worden opgestoken. De lokettiste heeft nu alleen even haar handen vol aan de kaartjesmachine.

Sinds 1 januari 2004 zijn alle treinen en stations rookvrij. Reclame maken mag ook niet meer.

Toen was roken heel gewoon... Mijn collectie spoorlucifers en treinaanstekers.

Groningen, 23 april 2005. Motorrijtuig 41 voor de tabaksfabriek van Koninklijke Theodorus Niemeyer B.V. Bas Jantzen, die deze foto maakte, mailde: "Wij wonen zo’n 200 meter van de fabriek af en ik vraag me wel eens af in hoeverre we meeroken als de fabriek draait. Soms moeten de ventilatieroosters in de achtergevel zelfs gesloten worden. Maar ja, het is een geur die wel bij de stad hoort. Net als de geur van de Suiker Unie..."

Zachtzoete nachttreinen van Albert Heijn. Met natuurlijke kleur- en smaakstoffen. Het testpanel van Langs de rails geeft een vijf-plus. De smaak is vlak; geen dooretertje (wat dan weer een voordeel is). Zie ook de A-merk Express.

Een doos chocoladevlokken van AH. Als verzamelaar van spoorobjecten moet je soms behoorlijk diep gaan.

Genieten van je tong Picasso terwijl je tussen de geluidschermen doorrijdt? Dat kan! De rijtuigen van Railpromo worden meestal getrokken door loc 1215 (zoals op 18 maart 2017), maar een dieselloc is ook mogelijk. Op de bovenste foto (27 januari 2017) levert loc 2205 van de SHD de tractie. Ook rijden het CTO-rijtuig (voor de treinverwarming) en een RD-rijtuig Plan E mee. Deze beelden komen uit filmpjes die ik bij Blokpost Bunnik maakte.

Uw stem is ons visitekaartje

U luistert naar een aan NS-personeel uitgereikt singeltje. Het plaatje is omstreeks 1971 opgenomen. Samenstelling en regie Pieter Goemans, m.m.v. Henny Spijker, Alice Oppenheim en Hans Veerman. Vervaardigd in opdracht van de N.V. Nederlandse Spoorwegen. Het plaatje is een beetje versleten.

Fles in cadeauverpakking

Conference van Henk Elsink uit ca. 1970. Opgenomen op de b-zijde van het door de NS uitgegeven grammofoon­plaatje "Uw stem is ons visitiekaartje". Het plaatje is een beetje versleten.

Henk Elsink (Enschede, 20 april 1935 – Amersfoort, 24 februari 2017) was een Nederlandse cabaretier, zanger en schrijver. Ik vond hem wel geestig.

vorige       start       omhoog