Kriegslokomotiven Baureihe 52

Tijdens en na de oorlog zijn bijna 6300 locs van Baureihe 52 gebouwd, een vereenvoudigde variant van de Baureihe 50. Daarnaast zijn bijna 900 Kriegslokomotiven van de Baureihe 42 gebouwd, een vereenvoudigde variant van de Baureihe 44.

Hieronder ook aandacht voor ÖBB Reihe 152 en de Übergangs-Kriegslokomotiven Baureihe 44 en 50.

"Das ist ein Rudel der vielbesprochenen deutschen Kriegslokomotiven. Vielbesprochen mit Recht: die Konstrukteure haben nicht nur das Wunder vollbracht, Zugmaschinen zu bauen, die bei einer Materialersparnis von 26.000 Kilogramme und einer Bauzeitersparnis von 6.000 Arbeidsstunden pro Stück die Leistung des entsprechenden Typs halten. Sie haben es überdies erreicht, mitten im Krieg mit alten Vorurteilen zu brechen und dem Lokomotivenbau neue Wege zu öffnen."

Aldus een enthousiaste redacteur van een Duits propaganda­blad uit 1943, waarin we deze foto van een roedel Kriegs­lokomotiven vonden. De foto is gemaakt in Seddin. Er werden ook filmopnamen gemaakt door de Deutsche Wochenschau. De locs waren bij aflevering 'Feldgrau' geschilderd.

In West-Duitsland zijn de laatste 52-ers in 1963 buiten dienst gegaan. In Oost-Duitsland, maar ook in Oostenrijk, hebben ze nog lang rondgereden. Zoals deze 52.7601 die ik op 24 augustus 1973 in Summerau fotografeerde. De cabine op de tender zal, net als de windleiplaten, na de oorlog zijn aangebracht.

Kleinreifling en Hieflau, 21 september 1971. Loc ÖBB 52.6966 met dichtklapbare schoorsteen (voor het rijden door tunnels) en loc 52.7064 met originele Wannentender.

Hieflau Vbf (Verschiebebahnhof), februari 1970. Twee locs van de serie 52 staan klaar om te vertrekken met hun ertstrein. Het ijzererts is aangevoerd via de Erzbergbahn. Foto Jan van Barneveld, collectie Rob van der Rest.

Heizhaus Linz, 19 september 1971. E-loc 1080.09 en stoomloc 52.4551 van de ÖBB. Zoals veel Oostenrijkse stoomlocs is deze voorzien van een Giesl-ejector, te herkennen aan de platte schoorsteen.

Zugförderungsleitung Wien Nord, 28 augustus 1973. Locs 52.7576 (Wiener Lokomotivfabrik, 1944) en 52.3509 (Krauss-Maffei, München, 1943) hebben hun beste tijd gehad. Let op de verschillen tussen deze twee zusterlocomotieven. Eind 1977 zijn ze officieel afgevoerd en daarna gesloopt. Het hele terrein, bij station Praterstern, is inmiddels ook verdwenen.

Links: Stadlau, 28 augustus 1973. Loc 152.301, een 52-er met stavenframe (barframe) in plaats van het bij de oorlogslocomotieven gebruikelijke platenframe. Rechts: Wien Praterstern, 3 september 1973. Loc 52.7687 met Kabinenwannentender.

Hohenau, 29 augustus 1973. Loc 93.1367 met een trein uit Mistelbach. Links een 52'er. Op de rechterfoto loc 52.6407, die nooit windleiplaten heeft mogen krijgen.

Neuenmarkt-Wirsberg, 17 augustus 2005. Om langere afstanden te kunnen rijden zonder water te hoeven innemen, werden bijna 200 locs van de Baureihe 52 voorzien van een condenstender. Hierin werd de door de locomotief gebruikte stoom afgekoeld zodat deze condenseerde tot water dat dan weer opnieuw kon worden gebruikt. Lees hier meer over.

Bochum-Dahlhausen, 24 oktober 1992. Loc 044 377, oorspronkelijk nummer 44 1377. Deze loc is in 1942 door Krupp gebouwd als zogeheten Übergangs-Kriegslok (ÜK). Men probeerde vanwege de oorlog zo veel mogelijk tijd en materiaal te sparen bij de bouw van locomotieven. Ook van de Baureihe 50 zijn ÜK-versies gebouwd, totdat men overging op de bouw van nog verder vereenvoudigde "echte" Kriegslokomotive: de Baureihe 52. Loc 044 377 heeft tot 1979 in Gelsenkirchen-Bismarck dienst­gedaan als rijdende verwarmingslocomotief. Het was daarmee de laatste loc die in dienst van de DB onder stoom heeft gestaan. De loc is inmiddels (2007) geheel gerenoveerd.

Aulendorf, 17 september 1971. Vertrek van loc 052 856 met een trein naar Ulm. Bij deze (tijdens de oorlog gebouwde) loc is een bezuiniging toegepast die bij de Kriegsloks BR 52 algemeen werd: het machinistenhuis heeft aan beide zijden slechts één raam.

Loc 52 8091 werd in december 1998 als monument opgesteld bij het Amsterdams Medisch Centrum (AMC). Daar werd tegen geprotesteerd door mensen die het geen pas vonden geven dat hier een Duitse oorlogslocomotief werd tentoongesteld. De loc is in 1943 gebouwd door de Wiener Lokomotivfabrik Floridsdorf. Ze droeg aanvankelijk het nummer 52 7223. Na een reconstructie in 1963 kreeg ze het nummer 52 8091. In mei 2004 is de loc overgebracht naar de VSM. Foto Dick van Aggelen.

Locomotief 52 3879 is in 1944 gebouwd door de Wiener Lokomotivfabrik Floridsdorf onder fabrieks­nummer 17075. Op 26 mei 1944 reed de 52 3879 een proefrit van Wien Nordwestbahnhof naar Hohenau. Twee dagen later kwam de machine beschikbaar voor de Deutsche Reichsbahn en werd ze ingezet vanuit het depot Knittelfeld. Na 1945 werd de locomotief, met behoud van haar nummer, opgenomen in het bestand van de Oostenrijkse spoorwegen (ÖBB). Het grootste gedeelte van haar bestaan bracht de locomotief door in Graz; ze trok daar zware erts- en goederentreinen.

In 1978 kreeg de locomotief haar laatste grote revisie. Na een inzetperiode van slechts twee dagen verdween de locomotief na conservering in de strategische reserve. Ze werd opgeborgen in het depot Strasshof ten oosten van Wenen. Na het opheffen van de Oostenrijkse mottenballenvloot werd de locomotief gekocht door de Brenner & Brenner Dampflokomotiven Betriebsgesellschaft. Deze bracht locomotief 52 3879 terug in bedrijfsvaardige staat en zette haar in voor speciale ritten vanuit haar nieuwe standplaats Landeck. Vooral in 1987, het jubileumjaar van de ÖBB, reed de loc veel extra treinen door het westelijk gedeelte van Tirol.

In 1989 wisselde de loc van eigenaar en werd ze overgebracht naar Nederland waar zij vervolgens door de SSN werd ingezet voor hoofdlijnritten. Haar eerste activiteiten bij de SSN waren haar inzet bij NS 150, waarbij de locomotief deelnam aan de vele parades en enkele hoofdlijnritten. In januari 1993 vertrok de 52 3879 (samen met de 23 023) koud gesleept richting Meiningen voor een drijfwerkrevisie. In mei van hetzelfde jaar keerde ze weer terug. De machine heeft tot 1996 diverse hoofdlijnritten gereden. Op 24 augustus 2003 werd de locomotief overgebracht naar de VSM. Daar is ze geschilderd in de kleur die de loc oorspronkelijk had: 'Feldgrau'.

Utrecht, 1 juli 1989. Locs 52 3879 en 65 018 van de SSN tijdens de openingsplechtigheid van NS 150.

Rotterdam, 20 mei 1991. Locs 52 3879 en 41 105 in actie met de Vier Provinciën Express.

Beekbergen, eind december 2004. Loc 52 3879 van de VSM in een sneeuwbui. Foto Bastin de Jager.

Arnhem, 1 november 2005. Hugo Richter trof bij toeval deze stoomtrein van de VSM aan, die met een bijzondere rit bezig was. Let op de windleiplaten van de loc, die je nu niet ziet. Zo zag de loc er bij de aflevering uit.

Musselkanaal, 8 juli 2007. STAR-loc TЭ 5933 met de Teddyberenexpress. Een Duitse Kriegslokomotive met enkele Russische details, zoals een kleine rookastdeur en een enorme schijnwerper. Deze loc is als 52 5933 gebouwd door Schwartzkopff en is direct na de oplevering in 1943 terecht gekomen in Oekraïne. Na de oorlog is de loc daar achtergebleven. Daar droeg ze het nummer TЭ 5933 (T staat voor трофей = trofee, oorlogsbuit; Э is de cyrillische E, een typeaanduiding). De loc heeft vooral gediend als strategische militaire reserve, en is zover bekend niet omgespoord geweest naar het Russische breedspoor. In 1994 is de loc verkocht. Na enkele omzwervingen kwam ze terecht bij de STAR. Foto Fokko van der Laan.

Stadskanaal, 15 december 2007. Loc TЭ 5933 lijkt in brand te staan, maar bij nadere beschouwing blijkt de laagstaande winterzon voor een fraai effect te zorgen. Links het herbouwde seinhuis van Stadskanaal. Persfoto STAR.

Stadskanaal, 19 januari 2007. Rekolok 52 8060 is (samen met loc 50 3645) door vrijwilligers van de STAR aangekocht, en is na enig gesputter van bestuurszijde toegelaten tot de gelederen van de STAR. Deze loc is in Oostenrijk gebouwd, wat te zien is aan de voorste loopwielen met spaken. De in Duitsland gebouwde locs hadden dichte loopwielen. Foto Homan Bonder.

Stadskanaal, 23 augustus 2017. Loc 52 8060 van de STAR staat gereed met een trein naar Veendam.

Wenen, 3 augustus 1944. Loc 52.7358, ongeveer een jaar oud. De machinist is de heer Kajnč, een oom van de moeder van Matjaž Lukner uit Pragersko (Pragerhof), Slovenië. Daarnaast dezelfde loc in Summerau, 23 augustus 1973.

Linz Hbf, 19 september 1971. Loc 52.7358 is gebouwd door de Wiener Lokomotivfabrik Floridsdorf.

Freistadt, 23 augustus 1973. Loc 52.7358 heeft inmiddels haar Kabinentender moeten inruilen voor een gewone Wannentender. Achter de loc rijdt daarom een conducteurswagen mee. De conducteur van dienst leunt uit het raam.

Oost-Duitse Reko-Lokomotive

In Oost-Duitsland hebben meer dan tweehonderd 52-ers een zodanige opknapbeurt gekregen, dat het in feite volwaardige 50-ers zijn geworden. Onder andere kregen ze toen een nieuwe ketel. Een voorbeeld hiervan is loc 52 8139, die we op 13 oktober 2002 in Utrecht zagen, samen met loc 50 3654 en Mitroparijtuig WLAB 054 182 van de VSM.

Werratalbahn, 13 oktober 2007. Twee locs Baureihe 52.8 met een goederentrein uit de normale dienstregeling, of zoals de Duitsers dat noemen: Plandampf. Foto Bernd-Jan Kraan.

Immelborn, 1 november 2008. Plandampf op de Werrabahn. Locs 52 8154 en 52 8075 zetten hun tanden in de zaterdagse Kieszug (ballasttrein) van Immelborn naar Eisenach. Op een deel van het traject was voor deze 2550 ton zware trein ook nog een opdrukloc nodig. Foto Bernd-Jan Kraan.

Mücka, 29 januari 2011. Stoomloc 52 8080 was dit weekend in de Lausitz actief en reed daarbij onder andere tussen Uhyst en Horka Gbf. Omdat deze lijn een belangrijke goederenlijn richting Polen is, is de modernisering en elektrificering van het baanvak aanstaande. Stefan Herrmann liet, voordat de klassieke beveiliging is verdwenen, een fotogoederentrein in een uitgekiende dienstregeling rijden. Daarbij heeft hij altijd veel oog voor details, zoals hier te zien is bij het vertrek richting Horka Gbf. Foto Bernd-Jan Kraan.

Bielefeld, 21 april 2018. Op tien minuten lopen van het station staat dit monument: loc 52 8116. In 1943 door Krauss-Maffei gebouwd als 52 3354, in 1964 in de DDR 'rekonstruiert' en genummerd 52 8116. De loc is nu eigendom van Theo Kerkmann Büromöbelfabrik. Foto Jan de Kroon.

Leipzig Hbf, 12 september 2018. Loc 52 5448 staat met enkele andere museumstukken langs een ongebruikt perron.

Bunnik, 19 juli 2020. Van alle Duitse stoomlocs die ik in het wild heb gezien wil ik een model hebben. Een Baureihe 52 had ik nog niet. Ik heb deze Kriegsloks alleen in Oostenrijk gezien, maar met DB 52 3329 van Märklin ben ik ook al tevreden. Daarachter komt Langer Heinrich voorbij.

De modernisering van loc 52 8055

Loc 52 8055 werd in 1998/99 in opdracht van de Eisenbahnfreunde Zollernbahn e.V. (EFZ) uit Tübingen omgebouwd en voorzien van de modernste technieken. De ombouw vond plaats door de Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik (SLM) in Winterthur. De loc kreeg onder andere een oliestookinrichting, ketelisolatie, rollagers in plaats van glijlagers. De loc werd echter niet toegelaten op het net van de DB, zodat de EFZ de loc nooit heeft kunnen gebruiken. In de herfst van 2003 werd de loc overgenomen door de Dampflokomotiv- und Maschinenfabrik A.G. (DLM) in Zwitserland. Daar wordt ze ingezet voor speciale ritten en kan er wellicht verder worden gewerkt aan de verbetering van de techniek van deze loc. Zie ook www.dlm-ag.ch.

Miniaturkriegslokomotive

In Karintië, bij de Wörthersee, ligt het Oostenrijkse Madurodam: Minimundus (kleine wereld). Op deze prentbriefkaart, die ik in september 2004 van mijn moeder kreeg toegestuurd, staan van links naar rechts een space shuttle, de scheve toren van Pisa, de Sophiakathedraal van Kiev, ÖBB-stoomloc 52.1227, het zeilschip Gorch Fock, de Hundertwasserkirche van Bärnbach, en de Markusdom in Venetië.

De foto hieronder is in augustus 2004 gemaakt door Simon Geltink.

Kriegslokomotiven. Entstehung und Schicksal der deutschen Lokomotivtypen des Zweiten Weltkrieges. Alfred B. Gottwaldt. Franckh'sche Verlagshandlung Stuttgart, 1970. ISBN 3440036863.

Die Reihe 52 in Osterreich. Bahn im Bild, Band 6. Verlag Pospischil, Wien, 1978.

Meer over de serie Bahn im Bild.

vorige       start       omhoog