Conducteurs

De functie conducteur is jaren geleden verdwenen - ze waren toen allemaal hoofdconducteur (hc) - maar is in 2009 weer teruggekeerd (cdk). Conducteurs krijgen de opleiding die hoofdconducteurs ook krijgen, behalve de modules 'chef trein' en 'BOA'. Zij doen altijd als ondersteuning van een Hc dienst op de trein. Als er vacatures Hc zijn, dan wordt er geworven uit de groep conducteurs. Een vereiste voor de functie conducteur is dus wel dat men Hc-geschikt is.

Le conducteur is de treinbestuurder. Wat wij conducteur noemen, heet in het Frans le contrôleur, in Vlaanderen treinbegeleider. De machinist van een stoom­locomotief is le mécanicien, de stoker is le chauffeur.

Schnell, steig ein. Assortiment kaartjes voor de conducteur in de dop. Met kniptang en fluit. Begin 2003 cadeau gekregen van een van mijn dochters, die deze set in een Utrechts winkeltje aantrof. Het treinstel is geïnspireerd op de VT 08.5, die in de jaren vijftig TEE-diensten reed toen de VT 11.5 nog niet beschikbaar was.

Bij Lunteren, 7 januari 2005. De conducteur van trein 7429 had geen zin om kaartjes te controleren. Af en toe opstaan om op zijn fluitje te blazen, en daarna weer met de schoenen op de bank in de eerste klas van treinstel 902.

Trein Utrecht-Rotterdam, 11 mei 2005, 6:40 uur. Ik erger me vaak aan conducteurs die in de eerste klas passagieren. Niet omdat ze dat officieel niet mogen doen, maar omdat ze nooit hun mond kunnen houden. Wie regelmatig eerste klas reist, is al gauw op de hoogte van alle rottigheid binnen het spoorwegbedrijf. Maar de twee conductrices die ik deze ochtend in mijn coupé aantrof waren niet in elkaar geïnteresseerd. De een zat een boek te lezen, en de ander lag een eindje verderop na te denken.

Amsterdam Centraal, 24 juli 2003. De ICE naar Duitsland rijdt tot Arnhem met vervangend materieel, bestaande uit twee Koplopers. Een ICE-conducteur kijkt langs de trein of iedereen is ingestapt. Het gebruikelijke ICE-stel is waarschijnlijk uitgevallen vanwege problemen met de airconditioning tijdens het hete weer.

Op 3 november 2003 trof ik op weg van Woerden naar Bilthoven een conductrice die in herfststemming was. Vrolijk knipte zij mijn kaartje. Letterlijk, want ze gebruikte een ponsapparaatje om een gat in de vorm van een boomblad uit mijn kaartje te knippen. Of dit een rechtsgeldige manier is om kaartjes te controleren is maar de vraag...

Later ben ik erachter gekomen dat de conducteurs allemaal speciale zon- en herfstponsapparaatjes hadden gekregen vanwege de zomer- en herfstour in dat jaar.

Utrecht, 15 maart 2004. In plaats van de bekende draaiende koersrollen, zijn sommige Sprinters voorzien van een uit kleine lampjes bestaande display. Maar welk systeem er ook wordt gebruikt: het is altijd maar afwachten of de trein inderdaad naar de opgegeven bestemming rijdt.
 

Op 20 augustus 2004 kochten Charlotte en haar vriendin Franka een NS Jongerentour. Voor 19 euro mochten ze met hun tweeën een dag lang onbeperkt reizen. Na zes treinen was hun kaartje nog steeds niet gecontroleerd, maar in de zevende trein troffen ze een conducteur die de achterstand wel wilde inhalen: zeven stempels per persoon. En daarna nog een paar stempels in de volgende treinen. En tot slot een ingangscontrole op het perron van Utrecht, want laat mensen niet denken dat de NS nooit kaartjes controleert! De foto is gemaakt door de vader van Franka.

Retour Bilthoven-Velp, 1e klas met korting, 7 januari 2005. Het kaartje is maar liefst vier keer gecontroleerd. Wat ik een beetje vreemd vond was dat elke conducteur ook mijn kortingkaart wilde zien. Kennelijk hadden ze geen vertrouwen in de oplettendheid van hun voorgangers.
 

Tussen Alkmaar en Heerhugowaard, 25 februari 2005. Ik hoefde aan deze conducteurs mijn kaartje niet te laten zien: ze kenden mij wel, van mijn site. Ik heb beloofd dat ik deze foto zou publiceren. Rechts staat Tom, beter bekend als de zingende conducteur.

Alphen a/d Rijn, 28 augustus 2004. Machinist (Ruud Maijer) en conducteur (Anton Guerain) in jaren 70-tenue, tijdens een rit door het Groene Hart met treinstellen 766 en 273. Ruud Maijer is in oktober 2020 overleden.

Peter Haagen maakte op 1 maart 2005 deze foto. Hieronder zijn relaas:

"Ik stapte in Leidschendam-Voorburg in trein 13638 richting Den Haag Centraal. Ik hoorde bij de stations wel het fluitje van de Hc maar zag hem in geen velden of wegen. Groot was mijn verbazing toen ik op station Laan van Nieuw Oost Indië uitstapte en onze fluitist zag. Hij gaf namelijk op elk station zijn vertreksignaal hangend vanuit het deurraampje van de warme cabine 2. Eerst dacht ik nog, de NS bezuinigt op haar personeel door "halve conducteurs" in te zetten, in deze trein de bovenste helft van de Hc en in de volgende trein de onderste helft van de Hc (heeft een eigen fluitje), zodat er op Den Haag Centraal weer een hele Hc van gemaakt kon worden. Maar nee: het was buiten om het vriespunt dus bleef deze Hc lekker binnen zodat hij geen koude voetjes kreeg. Of dit de veiligheid op het spoor te goede komt is dan ook maar afwachten. Ik had gelukkig mijn camera bij me zodat ik dit voorval vast kon leggen."

Beeld uit het spiegeleiverleden

Almelo, circa 1965. Henk Morsman met pet en vertrekstaf van de stationschef. Met dit "spiegelei" gaf de stationschef, op grotere stations de perronchef, vroeger het vertreksein. In het donker gebruikte hij een vertrekstaf met een groene lamp. Rond 1968 was deze vertrek­procedure overal in onbruik geraakt. Sindsdien is de hoofdconducteur verantwoordelijk voor het vertrek van de trein. Foto Jan Morsman.

Antwerpen Noorderdokken, 30 juni 2005. Op dit station fotografeer ik de vertrekprocedure bij de NMBS. Het armgebaar van de conductrice is hier geen onderdeel van: ze zwaait alleen maar vriendelijk naar de fotograaf.

Spoorwegmuseum, 7 juli 2007. Museumnacht 7-7-7. Joehoe conducteurtje, waar blijf je nou met je fluitje?

Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar (BOA)

Alle hoofdconducteurs zijn Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar (BOA). Ze zijn te herkennen aan het BOA-insigne. Voor deze bevoegdheid hebben ze een opleiding gevolgd en een officieel examen gedaan. Elke vijf jaar vindt een hercertificering van de bevoegdheid plaats. De BOA-bevoegdheid houdt onder andere in dat men de mogelijkheid heeft om zwartrijders staande te houden om naar hun naam en adres te vragen en om een proces-verbaal op te maken.

Behalve BOA-bevoegdheid is er ook een geweldsbevoegdheid (GB). Deze is alleen geldig in combinatie met een BOA-bevoegdheid. De GB is te behalen na de opleiding RTGB (Regeling Toetsing Gewelds-beheersing). De GB-bevoegdheid wordt jaarlijks opnieuw gecertificeerd. Met deze bevoegheid mag een hc risicotreinen begeleiden en assistentie verlenen aan collega's die daar om vragen. In de opleiding leert men onder andere aanhoudings- en zelfverdedigingstechnieken.

Op 1 oktober 2008 waren er bij de spoorwegen 3198 BOA's, waarvan er 301 ook een GB hadden. (bron: 'Spoor', winter 2008)

... Nu draaide de conducteur zich naar mij en keek mij dreigend aan. "Mevrouw, u mag zich hier niet mee bemoeien." O nee? dacht ik. "Ik mag me hier wel mee bemoeien, ik ben ook klant. U kunt dit niet maken." De conducteur keek nog strenger: "Ik sommeer u uw mond te houden." Dit had nog nooit iemand tegen me gezegd. Ik vroeg: "Anders?" "Anders krijgt u een proces-verbaal..." Uit een Gevalletje ochtendhumeur.


In de stoptrein van Bilthoven naar Heerlen

Een voorval op station Bilthoven, omstreeks 1995: mensen op het perron vragen aan de conducteur of dit de trein naar Baarn is. De conducteur wijst naar het bord op het perron, waarop als bestemming Baarn staat aangegeven. Vervolgens wijzen de mensen op het perron naar de koersrol van de trein, die als bestemming Heerlen aanwijst. De conducteur wordt boos en sluit de deuren, zonder te kijken of iedereen veilig is ingestapt. Tussen Utrecht en Overvecht was deze conducteur overigens, op het balkon van de eerste klas, luidkeels aan het afgeven op zijn werkgever. How deep is your dip?

Conducteur denkt dat hij grappig is

Ja, je hebt ook conducteurs die grappig denken te zijn. Zat ik gisteren om half zes in een overvolle (bomvolle klinkt zo dreigend) intercity vanuit Amsterdam. Werkelijk Indiase toestanden, met passagiers zittend op traptredes, de deuren konden nog net dicht. Ter hoogte van Bussum schalt opeens een stem door de coupé’s. De train manager (ja sorry, maar dat stond op zijn deur) aan het woord! En omdat hij zoveel humor heeft, doet hij z’n vaste riedel dit keer expres op z’n plat overdreven Jordanees:

Joa doames an hajere, wuh noaderu stusjon Hilfurzum. Deuze trajn rajt ferdur inj duh rigtinj Oamursfoart met buzstemminj Deufuntur. Raisugus met buzstemminj Utraigt dienuh inj Hilfurzum ovur tuh stappuh...

Nou, en zo werd het toch nog allemaal héél gezellig in de trein. Allemaal blije gezichten! Dat hadden we net even nodig om het leed te verzachten. Bedankt hoor, NS! Volgende keer misschien een stuk of wat treinstelletjes extra? Ik was te laat om het op te nemen op m’n mobieltje. Jammer hè? Ik vond het behoorlijk irritant en onprofessioneel.

Carina Spilt, 19 februari 2009.


NRC Handelsblad, 10 december 2009. Zie ook mijn brieven over spoorvraagstukken.


Geschikt
Ongeschikt

Conducteur gaat met verouderde software op stap en schoffeert een te goeder trouw zijnde reiziger. (Jona Lendering, 25 januari 2012)

Een ouder echtpaar met haast

"Als ouder echtpaar (72-74) probeerden wij zo snel mogelijk de steile trap naar het perron van Station Leiden te beklimmen om de Sprinter naar Heemstede te halen. Het fluitje had al geklonken en de deuren waren al dicht. De machinist die ons zag zwoegen opende zijn cabine en zei: 'Kom hier maar binnen, dan kunnen jullie nog mee.' Prettig verrast overlaadde ik de machinist met mijn complimenten. De conducteur had het allemaal gezien, hij liep ons tegemoet en ook tegen hem zei ik: 'Wat een service, dank u wel!' Hij spoedde zich langs ons en riep: 'Ik ga hem eens even goed op zijn lazer geven!'" — Ruud Onstein in de rubriek 'Ik' van NRC Handelsblad, 19 april 2013.

Nico Spilt zegt: ouder echtpaar moet zich niet zo druk maken. Er rijden zes treinen per uur van Leiden naar Heemstede.

De mening van een oude rot

En wat zou hierover nou eigenlijk de mening zijn van een oude rot als Cor de Rijke? Hij kan er erg kort in zijn. Fout, fout en nog eens fout! Er lijkt dan weliswaar sprake te zijn van een mooi sociaal gebaar en een prachtig stukje op maat gesneden service; de bittere werkelijkheid is gewoon dat dit soort zaken de meest onmogelijke verwachtingspatronen bij alle betrokkenen veroorzaken. De vertrektijd van een trein (dienstregeling) is immers het moment waarop de deuren dicht en vergrendeld zijn, en de trein op het verspringen van de klok in beweging komt. Het is de taak van het treinpersoneel om de vertrekprocedure zo in gang te zetten, dat dit uitgangspunt in de praktijk bewaarheid wordt. De HC's wil is daarin beslist een beetje Wet, net zo goed als dat een machinist het uitgangspunt dient te hanteren dat 'in beweging ook in beweging blijven' betekent. Natuurlijk kun je, indien je toevallig hierover kunt overleggen, een ander besluit nemen, maar het is niet echt slim om elkaar als collega's een beetje in het spreekwoordelijke hemd te zetten. De reactie van de conducteur is dus helemaal niet zo verwonderlijk. Gezeur zeg je? OK, stel je eens voor dat deze niet zo soepele bejaarden per ongeluk van de cabinetrap waren gegleden, of zich misschien op een andere wijze hadden bezeerd bij het instappen. Zeker weten dat dan het hele land had gekermd! Een veilig spoor kan in mijn ogen alleen werkelijkheid zijn wanneer het spoorwegpersoneel volgens de regels de regie voert. De klant helpen we natuurlijk graag, maar te laat is te laat. Gewoon op tijd van huis gaan en eens proberen om het vergelijk met de gang van zaken in de luchtvaart te maken...


Vervoerbewijs of plaatsbewijs?

Als een Nederlandse conducteur jou vraagt naar je plaatsbewijs, dan hoef je daar niet op te reageren. Plaatsbewijzen bestaan hier niet, alleen vervoerbewijzen. Een treinkaartje geeft jou namelijk geen recht op een plaats in de trein; je hebt alleen het recht om te worden vervoerd.

In buitenlandse treinen kun je nog wel een zitplaats reserveren. Voor bepaalde treinen is dat heel verstandig of zelfs verplicht. In Duitsland koop je dan behalve je Fahrkarte (vervoerbewijs) ook een Platzkarte (zitplaatsreservering). Een aardig voorval maakte ik mee tijdens een treinreis via de Vogelfluglinie.


De eerste klas als schaftlokaal

In de eerste klas hoor je nog eens wat. Er zijn conducteurs die het geen probleem vinden om luidkeels te converseren over de misstanden binnen het bedrijf van hun broodheer. Of ze zitten gezellig hun brood op te eten. De eerste klas als schaftlokaal.

Een interessante discussie in de eersteklascoupé van de sprinter Uitgeest-Amsterdam CS. Lees de column van Marcel van Roosmalen in NRC Handelsblad, 16 augustus 2018.

Boeken van en over conducteurs

Veertig jaar tussen de rails. Herinneringen van N.S.-controleur M.H. Breevoort. Drukkerij Laverman, Drachten, 1958.

Met een voorwoord van Zijne Excellentie Mr. J. Algera, Minister van Verkeer en Waterstaat. Exemplaar gesigneerd door de auteur.

Samen moet het lukken. Door Ted Boeree. Uitgave door het Projectteam Sociale Veiligheid van NS Reizgers. De eerste druk verscheen in 1994. Daarna verschenen verschillende herziene herdruk. Dit is de 6e druk uit 2000.

Ted Boeree is een conducteur die naar aanleiding van hem overkomen agressie - hij is bijna doodgeslagen terwijl vier machinisten werkeloos toekeken - betrokken is geraakt bij initiatieven om agressie en onveiligheid terug te dringen. Een daarvan is het Luisteris-programma, waarin conducteurs scholen en internaten bezoeken om het onderwerp agressie ter sprake te brengen. Hierbij wordt ook de korte film "Smakeloos" vertoond. In dit boek staan veel trieste maar ook positieve verhalen. Daaronder ook verhalen die leerzaam kunnen zijn voor NS-personeel dat zich niet handig ten opzichte van het publiek gedraagt.

"Ik ben de groep." Cd met muziek uit de film "Smakeloos" en het nummer "Ik ben de groep" van Henny Vrienten. NS Reizigers, 1997.

Deze trein rijdt niet verder... Het leven van een Hoofdconducteur bij NS. Door Ernest H.O. van Loon. Tweede gewijzigde druk, 2007. ISBN 9789085702023. Uitgegeven in eigen beheer. Met cd "Zinloos" van Lange Frans en Baas B.

Ernest van Loon over zijn boek: "Tijdens je werk als Hoofdconducteur kun je in situaties terecht komen waar je niet om gevraagd hebt, maar die je door andere mensen worden aangedaan. En die een spoor in je leven achterlaten. In dit boekje gaat u met mij mee op de trein en beleeft u enigszins een beetje met mij mee wat ik de afgelopen 3 jaar onder andere beleefd heb. Van leuke momenten tot spannende en angstige momenten. Welkom aan boord, ik wens u een prettige reis."

Een indrukwekkend boek, waar ik graag met enkele foto's uit mijn archief aan heb meegewerkt.

Dagboek van een Surinaamse treinconducteur. Radjindre Ramdhani. Amrit, Den Haag, 1996. 2e druk. ISBN 9074897185.

Radjindre Ramdhani behoort tot de tweede generatie Surinamers in Nederland. Hij vertrok in 1975 op elfjarige leeftijd uit Suriname, bezocht Nederlandse scholen en kwam in 1984 bij de Nederlandse Spoorwegen te werken als treinconducteur, waar hij zes jaren heeft gewerkt. Al die tijd hield hij een dagboek bij over zijn belevenissen bij de spoorwegen; de verhalen in deze bundel zijn afkomstig uit dit dagboek. De drama's uit de samenleving worden vaak geperst tussen de waarden van een coupé. Achter de rustige aanblik van ongeïnteresseerde reizigers schuilt een wereld waarin extremen elkaar ontmoeten. Ramdhani slaagt erin de lezer tussen deze extremen te gidsen op een wijze waardoor hij/zij het gevoel krijgt zelf in het verhaal te staan.

Zie ook:


vorige       start       omhoog