De OV-chipkaart

Over onleesbare schermen, onbruikbare passen en sluwe skimmers. En hoe ons team een chipkaart wist te kraken!

Ook enige (legale) tips om ongemakken rond het gebruik van de chipkaart te omzeilen.

Deze kaart is afkomstig uit het kerstpakket dat medewerkers van Verkeer en Waterstaat eind 2006 kregen. Het is een van de eerste chipkaarten, en in elk geval de eerste chipkaart die niet namens een vervoerbedrijf is uitgegeven. Ik kreeg deze kaart van een trouwe bezoeker van mijn site. Er stond zelfs een reissaldo van 5 euro op.

Op deze kaart staat een foto van de Erasmusbrug, bijgenaamd De Zwaan. Ook bekend van de ontwerpfout die na de oplevering in 1996 aan het licht kwam toen het een beetje ging waaien. Deze fout, waardoor de brug gevaarlijk ging zwabberen, is met wat kunstgrepen hersteld. De ontwerper van deze brug, Ben van Berkel, heeft grote bezwaren tegen het afbeelden van zijn geesteskind in publicaties. Daar heeft hij zelfs processen om gevoerd. Vandaar dat ik deze kaart graag ook op mijn site zet.

Dit is mijn eerste chipkaart. Die kreeg ik medio 2007 cadeau van de RET in ruil voor een volle strippenkaart. Als early adopter ben ik die kaart meteen gaan gebruiken. Het is een paar keer goed gegaan. Totdat ik bij de Coolsingel uitcheckte en een kwartier later, na een bezoek aan De Slegte, weer wilde inchecken. Dat lukte niet. Op het schermpje verscheen de tekst dat ik het nog eens moest proberen. Daarna doofde het schermpje en gebeurde er niets meer. Het poortje heb ik toen op een andere wijze geopend (tip: buitenste rand van één deurtje met twee handen beetgrijpen, dan stevig trekken of duwen).

Ook bij de klantenservice van de RET kon men de kaart niet meer lezen. Ik kreeg een formulier mee dat ik, met mijn kapotte kaart, naar Trans Link (de systeembeheerder) kon sturen. Dan zou ik mijn saldo terugkrijgen, min 2,50 euro administratiekosten. Hoezo administratiekosten? Ik heb die kaart toch niet kapot gemaakt? Mailtje naar Trans Link gestuurd. Volgende dag antwoord: u moet bij de RET zijn. Mailtje naar de RET gestuurd. Binnen twee weken zou ik antwoord krijgen. Nooit meer wat gehoord.

Inmiddels (januari 2008) blijkt het chipkaartsysteem gekraakt te zijn. Hackers kunnen de chip uitlezen en chipkaarten namaken. Het systeem is ontwikkeld door dilettanten die dachten: als we het beveiligingssysteem maar goed geheim houden, dan kan niemand het kraken. Maar je moet een beveiligingssysteem niet geheim houden: je moet juist vertellen hoe het werkt. Als het dan niet wordt gekraakt, weet je zeker dat het niet te kraken is. Het doet wat denken aan de paspoortaffaire uit de jaren tachtig, toen een paar fabrikanten, waaronder een eenmansdrukkerijtje, weleens een fraudebestendig paspoort zouden ontwikkelen. De pasfoto bleek nog eenvoudiger te verwisselen dan bij het oude paspoort, waarin de pasfoto met nietjes vastzat.

Ik heb mijn kapotte chipkaart ook maar gekraakt, want ik wilde weleens weten hoe dat er nu uitziet. De feitelijke chip is niet te zien want die zit in het plastic gesmolten. De chip bevindt zich ongeveer een centimeter boven het groene vierkantje en is maar een paar speldenknoppen groot. De lijnen die evenwijdig aan de omtrek van de kaart lopen vormen een antenne. De chip wordt met een radiosignaal uitgelezen en beschreven. Dit wordt een RFID-chip genoemd: Radio Frequency Identification. Dit soort chips wordt ook gebruikt om winkeldiefstal tegen te gaan. De bekende poortjes bij de uitgang van winkels zenden radiosignalen uit om te controleren of er geen onbetaalde producten de winkel verlaten. Zou het winkelpoortje van De Slegte mijn chipkaart kapot hebben gemaakt? Volgens de website van Trans Link kan dat niet.

Ik heb het saldo van mijn volledig gesloopte kaart, min 2,50 euro administratiekosten, overigens wel teruggekregen.

(Eind december 2007 ontdekte ik op de website van de RET, in het gedeelte over chipkaarten, een programmeerfout. Op mijn mailtje werd binnen een dag gereageerd. Niet met een dankbetuiging en een gratis chipkaart, maar met de vraag of ik de klantenservice wilde bellen voor 10 cent per minuut. Ben ik nou zo slim of is Nederland zo dom?)

Reizen met korting: twee chipkaarten soms handig

De NS heeft kortingkaarten waarmee je buiten de spits (6.30-9.00 en 16.00-18.30) goedkoper kunt reizen. Wie op werkdagen tijdens de spits incheckt, krijgt dus geen korting maar betaalt het volle tarief. Daarom kan het lonend zijn om onderweg uit- en weer in te checken: de rest van de reis krijg je dan wel korting.

Sinds 1 september 2016* werkt dit alleen nog als er tussen uitchecken en inchecken minstens 35 minuten zit. Onderweg snel uit- en inchecken heeft dus geen zin. Behalve als je twee chipkaarten gebruikt: de ene kaart (een anonieme kaart) gebruik je voor het eerste stuk van je reis, de andere kaart (je kortingkaart) voor de rest van de reis. Of koop voor het eerste deel van je reis bij de automaat een los kaartje of thuis een e-ticket.

Als je overstapt op een andere vervoerder, dan speelt het probleem van die 35 minuten niet. Daar kun je gebruik van maken, ook als je niet van vervoerder wisselt: op een station waar ook een andere vervoerder rijdt check je eerst uit bij de NS. Dan in- en uitchecken bij de andere vervoerder. Dan weer inchecken bij de NS. Nu kan de rit wel met korting worden voortgezet.

Deze methoden zijn niet illegaal; ze zijn gebaseerd op adviezen van NS zelf. Let op: de eerste kilometers van je reis zijn altijd het duurst. Als je twee keer incheckt, begin je twee keer met duurdere kilometers. Op kortere trajecten kan het daarom goedkoper zijn om maar één keer in te checken tegen het volle tarief. Via de reisplanner kun je dit precies uitrekenen.

*) Voor 1 september 2016 kon het gebeuren dat je, als je in de spits even het perron verliet, daarna opeens niet meer met korting reisde. Bij het opnieuw inchecken ging dan het volle tarief in. Vaak ongemerkt, want je kreeg dat maar twee seconden te zien op het schermpje. Zo heb ik een keer in Rotterdam een dure plaspauze gemaakt, waar ik pas aan het eind van de dag achterkwam. Mijn geld kreeg ik overigens wel terug van NS, zo zijn ze dan ook wel weer.

Andere tips

Wachten tussen in- en uitchecken?

Om te voorkomen dat je bij een paaltje per ongeluk incheckt en meteen weer uitcheckt, zit daar een wachttijd van (bijna) twee minuten tussen. Geen zin of tijd om te wachten? Ga dan naar een ander paaltje: dan is er geen wachttijd.

Wat betekenen de piepjes?

Op het schermpje krijg je maar kort te zien of je hebt in- of uitgecheckt. Soms is het schermpje zelfs onleesbaar, bijvoorbeeld als de zon erop valt of als je met Arriva reist. Aan de piepjes kun je horen wat je hebt gedaan: één piepje = ingecheckt, twee piepjes = uitgecheckt, ander geluid = er is is misgegaan (in- of uitchecken niet gelukt, bijvoorbeeld paaltje defect of twee keer direct achter elkaar proberen in te checken).

Goedkoper reizen met twee chipkaarten?

Wie twee chipkaarten heeft, kan met handig in- en uitchecken geld besparen op (lange) retourreizen. In technische zin is er geen sprake van zwartreizen, want je bent altijd ingecheckt, maar je betaalt niet voor alle kilometers die je reist. Daarom heb ik besloten om hier verder niet op in te gaan.

Wat kan de conducteur zien?

Op je chipkaart zelf wordt alleen vastgelegd waar en hoe laat je hebt ingecheckt. In de begintijd was dat ook het enige wat de conducteur kon zien. Tegenwoordig kan hij via zijn apparaat jouw reisgeschiedenis van de afgelopen tijd opvragen. Als jij een keer vergeet in te checken, kan hij daaraan zien dat je over het algemeen te goeder trouw bent. Dan hangt het nog van de persoon in kwestie af of hij jouw vergissing door de vingers ziet.

Mensen vragen mij weleens: treinen spotten, is dat eigenlijk een dure hobby? Dan antwoord ik: als je een beetje oplet hoeft het weinig te kosten. Heel lang geleden had je een perronkaartje nodig als je op een station wilde rondkijken. Daarna kon je ongehinderd alle perrons op. Maar tegenwoordig heb je poortjes waar je moet in- en uitchecken. Ook als je niet met de trein meegaat moet je dat doen. Bij het inchecken wordt er 10 of 20 euro van je kaart afgeschreven, afhankelijk van het soort kaart dat je hebt. Die krijg je bij het uitchecken weer terug. Behalve als er meer dan 60 minuten zit tussen in- en uitchecken, want dan ben je dat "instaptarief" kwijt.

Mij overkwam dat in Amersfoort op 15 maart 2017. Van 10.55 tot 12.48 uur heb ik vanaf het perron interessante foto's staan maken. Die hebben me 10 euro gekost. Ik had dat kunnen vermijden door om het uur uit en in te checken, of door even op en neer te reizen naar een ander station, bijvoorbeeld Schothorst. Of door om 12.48 niet meer Amersfoort in te gaan. Maar ja, daar had ik dus een ontzettend belangrijke afspraak.

Een tip die ik pas veel later kreeg: ik had ik aan de klantenservice moeten vragen of ik mijn tientje terug kon krijgen.

Onleesbaar scherm

Echt, 13 oktober 2006. Kaartautomaat met een onbruikbaar "touch screen": de rechterkant, waar je moet aangeven hoe je wilt betalen, is onleesbaar. Het scherm is maanden defect geweest, herhaalde meldingen hadden geen effect. Maar op 23 november was het dan zover: twee monteurs namen automaat 101 onder handen.

Op hetzelfde station is ook tijdenlang het gele licht van een sein defect geweest. Ook toen werd er niet gereageerd op meldingen van onze correspondent uit Echt, Kevin Evers.

Bunnik, 10 februari 2009. "Onbruikbare pas, betaal anders". Melding op kaartjesautomaat na het invoeren van een betaalpas waarmee helemaal niets aan de hand is, maar waar deze automaat even geen zin in heeft. Het kan helpen om de kaart andersom in te voeren (wel met de magneetstrip aan de onderkant). Meestal gaat het dan wel goed, maar het is altijd handig om een betaalpas van een andere bank bij je te hebben. Dan heb je vier kansen dat je niet hoeft aan te sluiten in de rij bij een andere automaat. (Inmiddels is de magneetstrip afgeschaft en betaal je met de chip die in je pas zit. Vaak kan dat draadloos via wifi.)

Mijn mooie anonieme chipkaart deed het in april 2010 opeens niet meer. Er stond nog wel geld op, maar de poortjes wilden zich niet meer openen. Het blijkt dat zo'n kaart een beperkte geldigheid heeft, hoewel dat er niet op staat. Er staat alleen een nummer (3528010510856780) op en via internet kwam ik erachter dat deze kaart niet meer bruikbaar is.

Kan dit zomaar, zonder dat je hier voor wordt gewaar­schuwd? Ja dat kan, vertelde een vriendelijke meneer achter een Rotterdams loket. Tegenwoordig staat er op chipkaarten wel een datum, maar op deze (uit 2008) dus niet. Een deel van het saldo dat er op stond (ongeveer 4 euro) kon ik wel terugkrijgen als ik de kaart inleverde en een nieuwe kocht, maar ik had inmiddels al een andere chipkaart. En deze kaart hoort natuurlijk wel in mijn verzameling thuis.

Antwoord op een ongestelde vraag

Vraag aan de klantenservice van GVU
Ik gebruik de chipkaart. Laatst stapte ik in een bus waarin alle apparaten buiten dienst waren, zodat ik niet kon inchecken. Van de chauffeur mocht ik gewoon meerijden, maar ik vraag me af wat er was gebeurd bij een controle. Kunt u mij daar over inlichten? Ik neem aan dat het niet mijn verantwoordelijkheid is als de apparatuur van GVU niet functioneert.

Antwoord van de klantenservice van Connexxion
Onlangs heeft u ons benaderd omdat u niet heeft kunnen in- of uitchecken of dat er teveel berekend is voor uw reis. Verzoeken om vergoeding kunt u via het restitutieformulier aanvragen. Het formulier is te downloaden op www.connexxion.nl - ov-chipkaart - veelgestelde vragen - hoe vraag ik restitutie aan? Nadat wij het volledig ingevulde formulier van u ontvangen zullen wij uw verzoek in behandeling nemen.

Mailwisseling, begin februari 2010. Ik liet weten dat dit geen antwoord op mijn vraag was, maar natuurlijk hoorde ik niets meer. Wat moet je doen als je je chipkaart wilt gebruiken terwijl de apparatuur in de bus het niet doet?

Chapeau NS!

Ik ben een beetje vergeetachtig (dat zie je wel vaker bij hoogbegaafden). Daardoor kon het gebeuren dat ik op 5 juli 2010, na een lange dag hard te hebben gewerkt, vergat uit te checken op station Bunnik. Dat betekende dat ik 10 euro kwijt was in plaats van 2,60 euro. Twee dagen later de klantenservice van NS gebeld (0900-2021163, 10 ct/min), en binnen een paar minuten was het geregeld: ik krijg mijn geld (het verschil tussen 10 en 2,60 euro) op mijn rekening gestort. Geen argwanende vragen, geen formulieren, geen administratiekosten. Gewoon je klanten tevreden houden, zo ingewikkeld is dat dus niet.

Het woord van het jaar 2008 was swaffelen. Als je niet weet hoe dat gaat, dan moet je dat maar even opzoeken. Wij gaan het hier hebben over skimmen. Dat is het langs slinkse weg achterhalen van informatie die op de magneetstrip van jouw pasje staat, om daarna je rekening te kunnen plunderen.

Hoe skimmen in zijn werk gaat lees je hier (site van Paul Wiegmans, december 2008). Werkt dit niet meer? Gebruik dan deze link.

Hoe NS het skimmen tegen wil gaan kun je zien op dit filmpje (december 2008).

De OV-chipkaart was al eens gekraakt door Langs de rails, maar begin 2011 werd deze techniek ook bereikbaar voor het grote publiek. Je koopt voor iets van 30 euro een RFID reader/writer, je downloadt wat software van internet, en vervolgens kun je je bezighouden met wat er allemaal op je chip staat.

Er schijnen ook andere interessante, maar niet noodzakelijkerwijs legale, mogelijk­heden te zijn. Ik begin daar niet aan, hoewel dat wel een manier zou zijn om de administratiekosten terug te krijgen die ik een paar keer heb moeten betalen vanwege niet door mij veroorzaakte fouten.

Bunnik, 29 augustus 2010. VIRM 9522 of 9524 in OV-Chipkaart-livrei op weg naar Arnhem. Deze twee treinen hebben vanaf maart 2010 enige jaren zo rondgereden om aan te geven dat de OV-Chipkaart nu ook voor de trein te gebruiken is.

Woerden, 22 november 2010. OV Chip-VIRM 9524 vertrekt richting Gouda. Filmbeeld.

Van treinkaartje naar ticket

Waarom weet niemand, maar opeens gingen treinkaartjes "tickets" heten. Op deze plaatjes de situatie in 2000 en 2004. Strippenkaarten kon je er op een bepaald moment niet meer kopen, omdat ze uit gekraakte automaten werden gestolen. Treintaxi-biljetten waren nog wel in de automaat te koop, totdat alle Treintaxi's waren verdwenen. Zie ook OV feels good.

Mariënberg, 8 december 2012. Een kudde OV-chipkaartpalen van Arriva, NS en Syntus. Welke moet je hebben als je met die rode trein meewilt? Foto Hendrik Spek.

Amsterdam Zuid, 7 maart 2013. Op alle paaltjes van de NS brandde die ochtend een rood kruis. Daar sta je dan met je OV-chipkaart: je kunt niet inchecken. Maar de omroeper wist wel raad: die adviseerde om een kaartje te kopen in de automaat. Nu kan dat nog, maar de NS wil graag van die automaten af. Ik ben benieuwd wat de omroeper dan adviseert bij een storing: wachten tot de paaltjes het weer doen?

Duivendrecht, 14 maart 2013. Overstappen van trein op metro? Gewoon even uitchecken bij de NS en inchecken bij het GVB. Er zijn ook stations waar paaltjes van drie maatschappijen naast elkaar staan. Bij de NS kun je trouwens aan de piepjes horen of je incheckt of uitcheckt. Nu hebben ze bij het GVB iets slims bedacht: ze gaan de paaltjes aanpassen, zodat je aan de piepjes kunt horen of je incheckt of uitcheckt!

In een trein van Arriva trof ik het magazine Goede Reis! aan, nummer 3, zomer 2017. "Neem mee!" staat erop, dus dat heb ik gedaan. In dit nummer lezen we een interessant interview met Sjoerd Wenings, OV-chipkaarttester van Arriva. Sjoerd heeft een laboratorium in Heerenveen waarin hij alles kan testen. Er zijn veel dingen waar Sjoerd op moet letten: kloppen de tarieven en wordt de korting wel verwerkt als je na 9.00 uur incheckt? Alle apparatuur die op de stations staat, staat ook in het lab van Sjoerd. Dat is handig voor Sjoerd, want die hoeft zijn lab dus niet uit om te testen. Vandaar dat Sjoerd ook niet in de gaten heeft dat de klanten van Arriva vaak maar moeten gokken waar ze mee bezig zijn. De schermpjes van Arriva zijn normaal al nauwelijks te lezen, laat staan als de zon erop valt. Waar is de deutsche Gründ­lich­keit gebleven? Foto's gemaakt in Veendam en Zuidbroek, 23 augustus 2017.

Amsterdam, 1 mei 2015. De NS neemt gepaste maatregelen tegen zwartrijders die over gesloten poortjes proberen te springen. Foto Rienk Nauta, met medewerking van Henk Koster.

OV-chipkaart en poortjes

"Gemakkelijk en veilig reizen met NS". Videofilm uit juni 2004, waarin ons werd voorgespiegeld dat we in 2007 met de chipkaart door heel Nederland zouden kunnen reizen. Het liep allemaal wat anders...

Bekijk deze film op YouTube.

Zo makkelijk is het!

"Iedereen kan reizen met de OV-chipkaart!"
Zelfs blonde vrouwen en jongens met getinte huidskleur en petje, beloven de ontwerpers van deze handleiding. Uitgave RET, januari 2007.

De wondere wereld van Chriet Titulaer (ca. 1984).

vorige       start       omhoog