Zuid-Limburg

Op dit kaartje staan de plaatsen waar ik vanaf 1969 foto's heb gemaakt. Op 28 mei 1988 werd de dienst over de Miljoenenlijn (Kerkrade-Simpelveld) beëindigd. Tot 31 mei 1992 reden er nog treinen tussen Maastricht en Aachen Hbf, via Simpelveld. Daarna gingen er treinen rijden tussen Heerlen en Aachen Hbf, via Herzogenrath. Simpelveld is tegenwoordig de uitvalsbasis van de Zuid-Limburgse Stoomtrein-Maatschappij.

Voor meer kaartjes zie Waar ben ik geweest?

Valkenburg, 25 juli 1968. Loc 2301. Tweede foto: Heerlen, 22 oktober 1969. Treinstel 281 was een van de vier tweetjes mat. '46 waarop de gele huisstijl is uitgeprobeerd. Twee schoonmakers zijn bezig met een (extra?) schrobbeurt.

Valkenburg, 10 augustus 1970. Motorrijtuigen 46 en 45 als trein naar Kerkrade. Op de tweede foto loc 2248.

Stationsgebouw Valkenburg, 10 augustus 1970.

Bussen van De Valk voor het station van Valkenburg. In de achtergrond de losplaats met een witte wagen van brouwerij De Leeuw. Vergelijk de foto hieronder.

Valkenburg, 10 augustus 1970. Een houten dienstwagen op de losplaats voor het station. In de achtergrond de Sittarderweg. Het grote gebouw links is inmidddels vervangen door woningen. Dit was de garage/remise van De Valk, een autobusonderneming in Valkenburg. • Dienstwagen 180164 is een voormalige vierassige gesloten 20-tons goederenwagen van de HSM. Hiervan werden tussen 1892 en 1899 40 exemplaren in dienst gesteld. Een deel van deze wagens heeft nog de roodbruine kleur gekend zoals de NS die invoerde in 1954. De laatste wagens gingen begin jaren zestig buiten dienst. Enkele wagens hebben hun leven gerekt als magazijnwagen of keukenwagen voor de ongevallentrein, zoals de wagen op deze foto.

Maastricht, 15 augustus 1970. Loc 622 met bollenwagen.

Simpelveld, 15 augustus 1970. Loc 2402 en stoomloc 050 788 wisselen wagens uit. Motorrijtuig 29 vertrekt naar Heerlen. Even later vertrekt loc 050 788 naar Aachen. Klik hier voor meer foto's in Simpelveld.

Aachen Hbf, 15 augustus 1970. Motorrijtuig 43 als trein naar Maastricht.

Laura & Vereeniging, 21 september 1970. De laatste actieve mijnlocomotieven in Nederland. Op de eerste foto een loc die tegenwoordig in bezit is van de Stoomtram Goes-Borsele. Op de tweede foto loc 13. Dit is waarschijnlijk de laatste Nederlandse stoomloc in reguliere dienst geweest. De loc is inmiddels in bezit van de SSN. Klik hier voor meer foto's.

Heerlen, 21 september 1970. "Bolkop" A6004.

Heerlen, 21 september 1970. Motorrijtuig 45 loopt binnen. Op de tweede foto links motorrijtuig 29. Ik herinner me dat even later de stationschef met zijn spiegelei het vertreksein wilde geven, maar dat de conducteur van motorrijtuig 29 dat maar onzin vond: die gaf het vertreksignaal zelf wel.

Heerlen, 6 september 1983. Een van de tweetjes mat.'46 die de gele huisstijl hebben gekend: 279, 295, 281 of 299. Foto Martin Zijlstra.

Sittard, 13 mei 1988. Motorpost 3003 en postwagens. In de lucht zie je de weerspiegeling van de ramen van mijn trein. Ik ben op weg naar de Miljoenenlijn, zie volgende foto's.

Kerkrade, 13 mei 1988. Veel belangstelling voor treinstel 179, vlak voor het buiten dienst gaan van de Miljoenenlijn. Tweede foto: Simpelveld, 13 mei 1988. Post T in het station. Over een paar weken gaat deze apparatuur buiten gebruik en daalt de rust neer over het emplacement, totdat de ZLSM hier in bedrijf komt.

Simpelveld, 13 mei 1988. Akku-Triebwagen 515 567 op weg van Aken naar Maastricht.

Valkenburg, 13 mei 1988. Accustel 515 567 op weg van Maastricht naar Aken

Valkenburg, 26 februari 2006. DE1 41 in zijn oude omgeving. Foto Martijn Jaminon.

Valkenburg, 5 september 2013. Een elektrisch treinstel van Veolia op weg van Heerlen naar Maastricht.

Madurodam, 22 juli 2014. Loc 1159 passeert station Valkenburg.

Maastricht, 13 mei 1988. Treinstel 401 type 'Break' (reeks 03) in de dienst op Oostende/Knokke. Deze stellen zijn later verlengd met een middenbak. Tweede foto: NMBS 2756, NS 1645, een plan V, NS 1201 en NMBS 2742.

Aachen Hbf, 15 juli 1997. Treinstel 171 in de pendeldienst tussen Heerlen en Aachen.

Simpelveld, 9 juni 2001. Loc 64 415 van de VSM in actie bij de ZLSM.

Maastricht, 2 augustus 2002. Gerenoveerd treinstel 613. Op het perron lopen twee van mijn dochters; we gaan met de trein naar de Ardennen. De treinstellen van reeks 06 (665-782) zijn gebouwd in de jaren 70.

Heerlen, 17 augustus 2008. Twee Talenten van de DB maken zich op voor een rit naar Aachen Hbf.

Kasteel Geulzicht in Berg en Terblijt (Limburg). Het kasteel bestaat nog steeds, maar ziet er een stuk beter uit dan hierboven. De stoomloc lijkt op een Baureihe 65 die wat uit de route is geraakt. Het dichtstbijzijnde station is Houthem-Sint Gerlach, een kilometer van het kasteel. Schilderij van Peter Meuleners, www.petermeuleners.nl.

Bocholtz, 2010. Monument ter gedachtenis aan een ongeval op 20 december 1940. Een bus met mijnwerkers werd op een overweg gegrepen. Glück Auf is een mijnwerkersgroet. Foto Wim Mensinga.

Een zeldzame postzegel van de Volksrepubliek Limburg.

Railvervoer in Zuid-Limburg

Zie ook het kaartje verderop.

In 1845 werd de Aken-Maastrichtsche Spoorweg-Maatschappij (AM) opgericht. Zoals uit de naam blijkt was het doel om treinen te laten rijden tussen Aken en Maastricht. In 1847 begon de aanleg en in 1853 reed de eerste trein. Uit dat jaar stamt ook het oudste nog bestaande station van Nederland: Valkenburg. In 1856 werd de lijn vanuit Maastricht doorgetrokken tot Hasselt. Zo ontstond een recht­streekse verbinding tussen Antwerpen en Aken.

Nadat de AM in financiële moeilijkheden kwam, werd ze in 1867 overgenomen door Grand Central Belge (GCB). In 1898 kwam het Nederlandse deel van de lijn in handen van de Staatsspoorwegen, later de NS. In 1872 was vanuit Simpelveld een zijtak aangelegd naar de Domaniale mijn in Kerkrade. In de jaren 30 werd deze zijtak verlengd tot Schaesberg. Vanwege de enorme kosten kreeg dit traject de bijnaam Miljoenenlijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Limburg enorme vernielingen aangericht aan het spoorwegnet. Na de oorlog kreeg het herstel van het binnenlandse verkeer voorrang, vooral het kolenvervoer naar de rest van Nederland. De lijnen van Sittard naar Maastricht en naar Heerlen werden geëlektrificeerd. Ook tussen Maastricht en Heerlen kwam bovenleiding. Hier gingen vanaf 15 mei 1949 de toen net afgeleverde treinstellen mat.'46 rijden.

Pas op 23 mei 1954 werd de internationale reizigersdienst tussen Maastricht en Aken hersteld. Aanvankelijk met een Duits dieselmotorrijtuig met stuurstand­rijtuig. Daarna volgden Duitse railbussen (VT 95) en vanaf 1961 een inmiddels rood geschilderde Blauwe Engel (DE1) van NS. Met ingang van 26 mei 1963 werden alle treinen gereden door een DE1. Daartoe waren de motorrijtuigen 40-44 voorzien van Indusi, het Duitse trein­beïnvloedings­systeem.

Van 1977 tot 1988 reden er Duitse accutreinen (ETA 515) op het traject. Door de vele hellingen raakten de accu’s snel uitgeput, zodat er wel vier accutreinen nodig waren voor de acht slagen per dag. In 1988 werd de reizigersdienst tussen Kerkrade en Simpelveld opgeheven. Hierdoor kwamen er dieseltreinstellen vrij die de dienst konden overnemen van de accutreinen. Drie gerenoveerde DE2'en (171, 178 en 179) werden hiertoe van Indusi voorzien.

In 1992 werd de dienst van Maastricht via Simpelveld naar Aken opgeheven. Voortaan reden de treinen vanaf Heerlen via Herzogenrath naar Aken. In 1998 werden de DE2-stellen opgevolgd door DM’90 (Buffels). Hiertoe waren de treinstellen 3431-3433 van Indusi voorzien om in Duitsland te mogen rijden. In 2001 nam de DB de dienst over van NS en gingen er treinen rijden onder de naam Euregiobahn. Hiervoor werden dieseltreinstellen (Talent) ingezet.

Over de lijn via Haanrade naar Herzogenrath reden decennialang alleen goederentreinen. Wie vanuit Nederland naar Herzogenrath wilde, moest dus een flinke omreis maken. Of een flinke wandeling. Kerkrade en Herzogenrath liggen tegen elkaar aan; de grens loopt dwars door een woonstraat. In 1969 is de auteur van dit artikel een paar keer vanuit Kerkrade naar Herzogenrath gelopen om daar de stoomtreinen te zien die met veel geweld vertrokken om de helling bij Kohlscheid te trotseren.

De lijn van Heerlen naar Herzogenrath is in 2018 geëlektrificeerd. In 2021 is het gedeelte tussen Heerlen en Landgraaf (voorheen Schaesberg) verdubbeld. Sinds 2018 rijdt Arriva met elektrische treinstellen (Flirt) van Aken via Heerlen naar Maastricht. De plannen zijn om vanuit Maastricht door te rijden naar Luik, zodat er een Drielandentrein ontstaat. Door allerlei verwikkelingen is dat er nog niet van gekomen.

Er zijn plannen geweest om een kortere verbinding te realiseren tussen Kerkrade en Aken. Hiertoe zou van Spekholzerheide tot Vetschau een nieuwe spoorlijn moeten worden aangelegd. Deze zogeheten Avantislijn is er nooit gekomen.

De reizigersdienst tussen Maastricht en Hasselt is in 1954 gestaakt, de goederen­dienst in 1992. Er zijn vanaf 2011 nog wel enkele pogingen gedaan om het goederenverkeer te reactiveren, maar dit is niet gelukt. Ook plannen om een sneltram aan te leggen tussen Maastricht en Hasselt zijn gesneuveld. Veel geld heeft het allemaal wel gekost.

Ook kostbaar was de tramlijn van Maastricht via Gulpen naar Vaals, aangelegd door de Limburgsche Tramweg-Maatschappij (LTM). Onder andere moest hiervoor een enorm viaduct worden gebouwd bij Gulpen. De in 1922 aangelegde lijn werd in 1938 alweer gesloten en opgebroken. De LTM exploiteerde onder andere ook een elektrische tramlijn van Heerlen naar Sittard (niet getekend op het kaartje).

In 1988 werd de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM) opgericht. Sinds april 1995 rijdt de ZLSM met stoomtreinen vanuit Simpelveld naar Schin op Geul en naar Kerkrade. Doorrijden naar Heerlen is niet meer mogelijk, en doorrijden naar Valkenburg is momenteel niet toegestaan. Verder rijdt de ZLSM met railbussen naar Vetschau. De verbinding naar Richterich is opgebroken.

Op het kaartje is aangegeven waar ooit spoorlijnen in Zuid-Limburg lagen of nog steeds liggen. De vele inmiddels verdwenen verbindingen met de kolenmijnen zijn niet getekend. In de railatlas van de SNR zijn diverse kaarten te vinden waar ze wel op staan.

In Op de Rails is ook veel geschreven over het railvervoer in deze regio. Bijvoorbeeld Aken - Maastricht, het oudste grensbaanvak van Nederland door Emiel de Block in Op de Rails, november 1992 (te lezen als je bent ingelogd op nvbs.com).

Heissdampf-Tenderlokomotive Bauart "Garratt" der N.V. Limburgsche Tramweg Mij, Roermond. Henschel-Hefte 3, februari 1932.

Deze loc deed dienst op de normaalsporige stoomtramlijn van de LTM tussen Maastricht en Vaals. In juni 1922 werd het baanvak Wijlre–Gulpen–Vaals geopend, in maart 1925 Maastricht–Gulpen. In 1929 werd de lijn verlengd tot station Maastricht. De lijn had een totale lengte van 27 km. Over het Gulpdal bij Gulpen lag een groot tramviaduct. Tot april 1938 reden er trams, in 1939 werd de lijn opgebroken. Deze lijn, waar grote investeringen in waren gedaan, was dus slechts 13 jaar volledig in exploitatie. Een Garratt is een locomotief met twee drijfwerken, die onafhankelijk van de eigenlijke locomotief kunnen bewegen. Dit is een variant van de Mallet, waarbij het achterste drijfwerk vast verbonden is met de locomotief. De LTM is de enige Nederlandse maatschappij die een dergelijke locomotief in dienst heeft gehad. Van de 'gewone' locomotieven van de LTM is een exemplaar bewaard gebleven bij de SHM (loc 21, tegenwoordig 26).

Trams in Midden- en Zuid-Limburg. Johan Blok, Cor Campagne, Sjef Janssen. Schuyt & Co, 1998. ISBN 9060974344.

Tussen 1888 en 1950 kende Limburg een aantal tramlijnen, waarvan de meeste werden geëxploiteerd door de LTM.

Elektrische trams in Twente, Zuid-Limburg en Zeeland. Door R. Stamkot e.a. Uitg. Wyt, Rotterdam 1971. ISBN 9060075927. Deel 10 uit de serie Trams en tramlijnen.

De stoomtrams van Noord-Brabant en Limburg. Door W.J.M. Leideritz. Uitg. Wyt, Rotterdam 1972. ISBN 906007632X. Deel 13 uit de serie Trams en tramlijnen.

Meer boeken van Wyt.

Het spoor. Hondervijftig jaar spoorweggeschiedenis Maastricht. Door A.H. Jenniskens. Stichting Historische Reeks Maastricht, 1985.

In 1835 begon men in België, dat zich had losgemaakt van Nederland, met de aanleg van een spoorlijn naar Duitsland. Pogingen om Maastricht op deze lijn aan te sluiten mislukten. Toch begint dit boekje vanaf 1835 te tellen als het gaat om de spoorweggeschiedenis van deze stad. Tussen 1853 en 1865 werd Maastricht verbonden met achtereenvolgens Aken, Hasselt, Luik en Venlo. De verbinding met het binnenlandse net kwam dus pas als laatste tot stand. Dit boekje behandelt de geschiedenis van deze spoorlijnen en bijbehorende stations, waaronder het door Van Heukelom ontworpen huidige station van Maastricht.

150 jaar Aken-Maastricht, een spoorgeschiedenis. Door Michel Dreuw e.a. Uitgegeven door de ZLSM in 2003.

Op 20 oktober 1853 werd de spoorlijn Maastricht-Aken geopend. Dit was de eerste grensoverschrijdende spoorverbinding in Nederland. Tegelijk werd station Valkenburg in gebruik genomen, het oudste nog bestaande station van Nederland.

In 1992 reed de laatste trein bij Simpelveld de grens over. Tegenwoordig is een deel van deze lijn in gebruik bij de ZLSM: de Zuid-Limburgse Stoomtrein-Maatschappij. Dit boek beschrijft de geschiedenis van de spoorlijn en het ontstaan van de ZLSM, en neemt ook een kijkje in de toekomst.

vorige       start       omhoog