ZHESM, Hofpleinlijn, Zoetermeerlijn, Randstadrail

De Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij (ZHESM) exploiteerde de eerste elektrische spoorlijn in Nederland, de met 10.000 volt wisselspanning geëlektrificeerde Hofpleinlijn tussen Scheveningen en Rotterdam. Deze lijn kwam in 1908 in dienst. In 1926 werd de lijn omgebouwd naar 1500 volt gelijkspanning. Het fraaie materieel werd eveneens aangepast. De motorrijtuigen hebben tot aan de Tweede Wereldoorlog dienst­gedaan, de rijtuigen hebben na de oorlog nog enkele jaren dienstgedaan in stoomtreinen.

Eén motorrijtuig is tot 1956 gebruikt voor het trekken van konvooien tussen de werkplaatsen Haarlem en Leidschendam. Dit motorrijtuig is nu te zien in het Spoorwegmuseum. Enkele andere rijtuigen zijn na de oorlog in gebruik geweest als noodwoning.

Een deel van de vroegere spoorlijn wordt sinds 2006 gebruikt door RandstadRail.

Spoorwegmuseum, 5 september 1970. ZHESM-motorrijtuig BC6 (ex-NS BC 9911) op het voorterrein, in de open lucht.

Spoorwegmuseum, 10 augustus 1986. Het ZHESM-motorrijtuig, inmiddels voorzien van sierlijnen.

Spoorwegmuseum, 29 mei 2005. Het ZHESM-motorrijtuig staat nu beschut in het museum.

Advertentie van Beynes, met een motorrijtuig van de ZHESM.
Uit "Het spoorwegmaterieel en het spoor" door P. Labrijn en E. Bolleman Kijlstra, 1920.

Amsterdam, Plantage Doklaan, 6 januari 1970. NS B 9931 (ex-ZHESM 57) in gebruik als noodwoning. Bij de renovatie van de Doklaan en omgeving, in de jaren negentig, is dit rijtuig gesloopt. Foto Fons van der Jagt.

Bosch en Duin, 29 september 2002. Behalve het uiterlijk gerestaureerde motorrijtuig in het Spoorwegmuseum is er nog een tweede ZHESM-motorrijtuig bewaard gebleven. Dit is de BC1, die als noodwoning is geplaatst naast de vroegere spoorlijn Bilthoven-Zeist.

In 1908 werd motorrijtuig BC1 door de firma Beijnes afgeleverd, het allereerste elektrisch aangedreven materieel dat op de Nederlandse spoorlijnen verscheen. Het rijtuig deed bij de ZHESM dienst op de lijn Hofplein - Den Haag - Scheveningen, de eerste geëlektrificeerde spoorlijn in Nederland.

Na de Tweede Wereldoorlog keerde het rijtuig, inmiddels aangeduid met mC9901, terug uit Duitsland maar werd niet opnieuw in dienst genomen. In plaats daarvan werd het rijtuig ontdaan van draaistellen en in Bosch en Duin naast de spoorlijn Bilthoven-Zeist geplaatst. Het rijtuig werd verbouwd tot noodwoning om zo te helpen de woningnood te bestrijden, maar beviel blijkbaar dusdanig goed dat het in 2000 nog steeds bewoond werd. Van buiten is deze pionier van de elektrische tractie nog altijd duidelijk herkenbaar als een ZHESM-rijtuig.

Een honderd meter ten zuiden van de mC9901 staat langs de spoorbaan de eveneens tot woning verbouwde C1040; door latere verbouwingen is dit voormalige SS-lokaalspoorrijtuig van buiten echter niet meer als zodanig herkenbaar.

Het ZHESM-rijtuig bij Bosch en Duin is in april 2015 gesloopt. Het andere rijtuig is in juni 2022 overgebracht naar de MBS. Klik hier voor meer foto's.

Advertentie in Metro, 23 mei 2006.

Den Haag, 29 juli 1970. Treinstel 261 heeft na zijn rit over de Hofpleinlijn bijna zijn bestemming Den Haag HS bereikt. De foto is gemaakt vanuit een trein de andere kant op, richting Laan van NOI. Het bruggetje ligt op de plaats waar nu de Utrechtsebaan (A12) onder het spoor doorloopt. In de achtergrond de brug over de Tweede Adelheidstraat (nu: Prinses Beatrixlaan).

zwart-witfoto: Den Haag CS, 11 augustus 1977. Een paar maanden na het in gebruik nemen van de Zoetermeerlijn fotografeerde ik Sprinter 2002; daarnaast staat treinstel 829. Kleurenfoto: Den Haag Centraal, 25 mei 2006. Links een CityPendel, rechts treinstel 252 van de Stibans. Vanaf september 2006 gaan er trams van Randstad Rail rijden over de trajecten van de Hofpleinlijn (geopend in mei 1909) en de Zoetermeerlijn (geopend in mei 1977).

Leidschendam, 11 augustus 1977 en 25 mei 2006.

Leidschendam-Voorburg, 1967. Treinstel 348 in de oorspronkelijke kleuren, maar al wel voorzien van een zandgeel tyfoonrooster. De bijbehorende snor zou spoedig volgen. Foto Aad de Meij.

Leidschendam-Voorburg, 2 juni 1995. Treinstel 381, vermomd als 348, op dezelfde plek als in 1967. Op verzoek van de fotograaf is het treinstel zelfs nog gedriehoekt, om ervoor te zorgen dat de juiste bak voorop staat. Het ging om een proefrit. Op 5 juni werd de legendarische Classical Tour Mat'54 gereden, op initiatief van de Werkgroep 1501. Foto Aad de Meij.

Zoetermeerlijn, 11 augustus 1977 en 25 mei 2006.

Eindhoven, 24 mei 2006. Treinstel 252 van de Stibans werd van Blerick naar Den Haag gesleept door treinstel 113 van de HYSM. De 252 kan niet op eigen kracht rijden: het treinstel is van binnen volledig gestript. De Stibans wil het treinstel graag weer in rijvaardige toestand brengen, maar daar is 2 miljoen euro voor nodig. Dat redt je niet met de verkoop van posters en het werven van donateurs. Maar ik doe mijn best: ik ben donateur. De foto is gemaakt door Tim Nagtegaal.

Op 25 mei 2006 was op Den Haag Centraal treinstel 252 te zien, een vooroorlogs elektrisch treinstel mat.'36. Bij wijze van primeur kon Langs de rails een dag eerder al de speciale koersborden tonen die voor deze gelegenheid waren ontworpen door Jeroen Mulders.

Leidschendam-Voorburg, 25 mei 2006. Een beeld dat vanaf 3 juni niet meer te zien is: een CityPendel rijdt over de bovenleidingloze brug over de Vliet. Op hetzelfde moment tuft een Tupperware-jachtje voorbij.

Leidschendam-Voorburg, 25 mei 2006. Een Blokkendoostrein, bestaande uit C9002 (Jaap) en het driedelige treinstel van het Spoorwegmuseum, passeert de bovenleidingloze brug over de Vliet. Rienk Mebius fotografeerde het speciale bord (met spelfout) dat op deze trein zat.

Bovenste foto: Den Haag SS, 19 augustus 1970. Het zojuist in dienst gekomen treinstel 1970 (ex 776), met drie A-rijtuigen, zal in trein 61 meerijden naar Groningen. Het station is niet lang daarna gesloopt, om plaats te maken voor station Den Haag CS. Inmiddels moeten we spreken van Den Haag Centraal. Onderste foto: Op 25 mei 2006 zien we Hondekop 766, die afscheidsritten rijdt over de Hofpleinlijn. Ook een blokkendoostrein en dieseltreinstel 113 werden ingezet voor het rijden van extra ritten. De 113 gaf aan het eind van de ochtend echter de moed op, en werd toen vervangen door Olympische Koploper 4240.

Rotterdam, jaren zestig. Een 2400 trekt met behulp van een koppelwagen een Hondekop voort ter hoogte van het Hofplein. Collectie Cor de Rijke.

Rotterdam Hofplein, 25 mei 2006. Langs het perron liggen twee sporen, waarvan er maar één wordt gebruikt. Links de spoorlijn naar Dordrecht, die hier de Willemsspoortunnel in duikt. Vroeger liep hier het "luchtspoor", het lange spoor­viaduct door Rotterdam, met daarin de beroemde hefbrug. Station Hofplein was zo aangelegd, dat men het spoor eenvoudig zou kunnen doortrekken naar de lijn naar Dordrecht; dit plan is echter nooit uitgevoerd*. Het stationsgebouw van Hofplein is inmiddels verdwenen. Het lag links buiten beeld; de reizigers liepen onder de spoorlijn naar Dordrecht door naar de trappen die naar het perron leidden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het stationsgebouw verwoest. In 1956 werd een nieuw gebouw neergezet, net als Rotterdam CS ontworpen door S. van Ravesteyn. De gevel leek sterk op het middendeel van de gevel van Rotterdam CS. Het gebouw is in 1990 gesloopt, in verband met de aanleg van de Willemsspoortunnel. *) Zie 'Het luchtspoor 1877-1993' door H. Berghuijs, Op de Rails 1993-10.

Klostermansfeld, 26 juni 2015. Motorrijtuig van de ZHESM (NS 9952). In 2017 is een actie begonnen om dit rijtuig terug te halen naar Rotterdam. Foto Arjen van der Donk.

In de voormalige DDR heeft lange tijd een rijtuig van de ZHESM gestaan. Dit motorrijtuig is in 1914 gebouwd en heeft tot circa 1944 gependeld tussen Rotterdam Hofplein, Den Haag en Scheveningen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het in Duitsland terechtgekomen. In 2017 is het plan ontstaan om dit rijtuig naar Rotterdam over te brengen en als monument bij het vroegere Hofplein­station te plaatsen, teruggebracht in de staat van 1926. Via crowdfunding heeft men het transport uit Klostermansfeld gefinancierd. Voor de 585 kilometer was € 16.500 nodig. www.hofpleintrein.nl

Rotterdam Kleiweg, 3 juni 2006, 00:13 uur. Sprinter 2025 reed de op een na laatste trein (15679) naar Rotterdam Hofplein. Foto Bert Stortenbeker.

Schevingen, Boulevard, 15 september 2006. Poster waarop het tracé van de ZHESM is aangegeven. Rechtsonder het Kurhaus, toen dat nog niet was ingesloten door gedrochtelijke nieuwbouw. Linksboven ligt Wassenaar, met daaronder Renbaan Duindigt. In de achtergrond loopt de Oude Lijn. Bij de Laan van NOI sloten de twee lijnen op elkaar aan. Het andere eindpunt van de ZHESM was Rotterdam Hofplein. De lijn naar Scheveningen is in de jaren vijftig vervangen door een autoweg, met bijbehorende files.

Utrecht, Eurospoor, 29 oktober 2010. Model van station Scheveningen in aanbouw. Dit forse ZHESM-station uit 1909 is in oktober 1953 gesloten en daarna gesloopt. Het model is een project van de Modulegroep BCN. Bij een inbraak in februari 2014 zijn veel vernielingen aan deze baan aangebracht. www.modulegroepbcn.nl.

Scheveningen, 1948. Vastgelegd door een fotograaf (Grijpink uit Nijmegen) die opdracht had stationsreclames te fotograferen, als bewijsmateriaal voor de adverteerders.

Halte Wittebrug Pompstation, aan de lijn Den Haag-Scheveningen. De foto, met een tweewagenstel mat.'40, is kort voor de sluiting van deze lijn in 1953 gemaakt. Fotograaf onbekend (mogelijk Hans van Engelen), collectie Nico Spilt. Meer foto's.

De ZHESM-treinen waren van begin af een groot succes. Vanuit Rotterdam kon men snel in Scheveningen komen. In 1953 werd het traject Laan van NOI-Scheveningen gesloten, waarna de Hofpleinlijn veel van zijn betekenis verloor.

Leidschendam, 16 september 2006. Nieuw materieel voor RandstadRail. Foto Benjamin van Waart.

Zoetermeer, Willem Dreeslaan, 28 oktober 2006. Testritten met de nieuwe Light Rail-stellen van RandstadRail. Met horten en stoten, waaronder een aantal ontsporingen, is de dienstregeling van start gegaan. Foto's Jan de Kroon.

Den Haag, 13 december 2008. Dit (vroegere) metrostel rijdt naar Rotterdam Hofplein. De bestuurder was zo vriendelijk om voor enkele fotografen de bestemming Rotterdam CS te laten zien. Dit zal pas mogelijk zijn als de boortunnel bij Rotterdam Blijdorp gereed is. Het stel op deze foto zal dit niet meemaken: dit is namelijk niet geschikt om door de tunnel te rijden, als gevolg van de aanpassingen die het heeft ondergaan om op de Hofpleinlijn te kunnen rijden. Ook de aanduiding CS klopt niet: tegenwoordig is het Rotterdam Centraal.

Voorburg, 11 september 2008. In Museum Swaensteyn (www.swaensteyn.nl) was een aardige tentoonstelling te zien over de Hofpleinlijn en de Blauwe Tram. In 1958 verdwenen de trams van de NZH uit het straatbeeld van Voorburg; drie jaar later was de Blauwe Tram definitief geschiedenis. Op de gevel van het museum hangt een afbeelding naar een schilderij van de Voorburgse kunstenaar Joop Boudewijn. In de achtergrond een treinstel mat.'36 op de Hofpleinlijn. Op straat rijdt een Volkswagen Kever. Het opkomende autoverkeer betekende het eind van regionale tramlijnen: de trams reden in de weg en werden vervangen door bussen, die op hun beurt vast kwamen te zitten in het autoverkeer. Inmiddels begint men in te zien dat de tram zo gek nog niet is.

De decoraties van het verdwenen station Rotterdam Hofplein

In 1908 reed de eerste elektrische trein in Nederland van Rotterdam naar Scheveningen. Voor het kopstation in Rotterdam en het aansluitende spoorviaduct werden nieuwe bouwmaterialen gebruikt en jonge ontwerpers ingeschakeld. Het resultaat was een technisch hoogstandje van beton, verstopt achter Jugendstil-decoraties. Het bombardement op Rotterdam maakte in 1940 een einde aan het legendarische station met dito restaurant Loos. Het twee kilometer lange Hofpleinviaduct bestaat nog wel en wacht op een nieuwe bestemming. Lees verder in het digitale magazine retours.

Lees ook Het niet gebouwde station Hofplein herontdekt.

Rotterdam Hofplein - Den Haag - Scheveningen Kurhaus. Hoe het spoor elektrisch werd. Door J.F. Smit. Uitg. Phoenix & den Oudsten, Rotterdam, 1989. ISBN 9071082091.

Geschiedenis van de eerste elektrische spoorlijn in Nederland: de ZHESM.

Elektrische treinen in Nederland. Deel 1. Door Carel van Gestel e.a. Uitg. de Alk, Alkmaar, tweede druk 1997. ISBN 9060139895. Dit deel beschrijft het materieel van de ZHESM, het materieel '24 (Blokkendozen) en het eerste stroomlijmaterieel (mat. '35 en '36).

vorige       start       omhoog