Erzbergbahn

Denkend aan de Erzbergbahn
zie ik stampende stoomlocomotieven
traag de steile helling op gaan.

De beroemde tandradbahn, waarover zware ertstreinen met stoom werden vervoerd. Ik was hier in 1971 en 1973.

schema van de Erzbergbahn

Het gewonnen erts werd in Erzberg in treinen geladen die tot Vordernberg via een tandradbaan reden. Het hoogste punt was Präbichl. Hier werden twee volle treinen gecombineerd, om vervolgens af te dalen naar Vordernberg. In Glasbremse konden de locs water nemen. Vanaf Vordernberg ging het achter een e-loc naar Leoben en verder.

Personentreinen reden met één locomotief; in Präbichl liep de loc om naar de andere kant, zodat de loc zich altijd aan de dalzijde van de trein bevond. De ertstreinen reden met twee locomotieven aan weerszijden van de trein. Personenvervoer vond in latere jaren met railbussen plaats. Een ander laadstation bevond zich in Eisenerz; hier werden treinen richting Hieflau beladen. Vanaf Eisenerz reden alleen personentreinen via de Erzbergbahn.

In Vordernberg bevond zich het stoomlocdepot. Vordernberg Markt was een geliefde uitvalsbasis voor de vele liefhebbers die op het stoomgeweld afkwamen.

De stoomtreinen reden tot 1978, in 1986 werd het treinverkeer volledig gestaakt. Het traject tussen Vordernberg Markt en Eisenerz is nu een museumlijn. De tandheugel tussen de rails is helaas opgebroken. In Vorderberg Markt zijn twee stoomlocomotieven als monument opgesteld. Twee andere locs zijn bewaard gebleven in het Eisenbahnmuseum Strasshof.

Materieel
Op mijn foto's zijn stoomlocs van de Reihe 97 en de sterkere Reihe 197 te zien. Er heeft ook een nog sterkere Reihe 297 gereden. Ook hebben er railbussen en diesellocs dienstgedaan. In de jaren 50 zijn enkele stoomlocs voorzien van een Giesl-ejector; deze zijn te herkennen aan hun platte langgerekte schoorsteen. Dit waren 97 203, 208, 212, 215 en 217; 197 301, 302 en 303; 297 401.

Erzbergbahn, 26 augustus 1973. Kijk achter je Nico, er komt een trein aan!

Vordernberg Markt, 26 augustus 1973. Tandradloc 97.205 duwt vanaf Vordernberg een personentrein de helling op. Op het hoogste punt van de berg, in Präbichl, zal de loc omlopen naar de andere kant van de trein. De ertstreinen werden doorgaans met twee locs gereden: een voor en een achter.

Vordernberg Markt, 22 september 1971. Op een deel van het tandradtraject reden ook railbussen met magneetremmen. Deze bezaten geen tandradmechanisme, maar er hebben in Duitsland wel railbussen met tandrad gereden. Railbus 5081.64 is zojuist aangekomen uit Leoben. Wie verder omhoog wil, moet wachten op de door loc 97.210 geduwde stoomtrein. Later gingen de railbussen over het hele traject rijden en vervielen vrijwel alle met stoom gereden personentreinen.

Erzberg, 26 augustus 1973. Hier werden de treinen beladen. Vervolgens werden de ertstreinen in twee delen naar Präbichl gebracht. Daar werden de treinen gecombineerd voor de rit naar beneden. Links loc 97.208, rechts loc 197.302 die water gaat innemen. Op de tweede foto is in de achtergrond de laadinstallatie te zien.

Een volle trein tussen Erzberg en Präbichl met loc 97.208 op kop, 26 augustus 1973. De foto is gemaakt vanaf loc 197.302.

Präbichl, 23 september 1971. Op dit station werd veel gerangeerd. Het was niet bijzonder om hier vier of meer locomotieven tegelijk te zien. De ertstreinen die in twee delen omhoog werden gebracht, werden hier tot één trein gecombineerd voor de rit naar beneden. Personentreinen reden met één locomotief. Die moest in Präbichl omlopen, omdat de loc altijd aan de dalzijde reed. Op de foto staat links een ertstrein, terwijl rechts twee kruisende personentreinen zijn te zien. Van links naar rechts locs 97.213, 210 en 212.

Präbichl, 23 september 1971. De Erzbergbahn bestond 80 jaar, zoals op het bord op loc 197.301 valt te lezen.

Er waren twee typen stoomlocs in gebruik: de 97 (een ontwerp uit 1890) en de sterkere 197 (uit 1912). Twee nog sterkere stoomlocs (297, uit 1941) hebben slechts weinig dienst­gedaan. Deze hadden zoveel trekkracht, dat ze alleen voor het duwen van treinen gebruikt mochten worden; de koppelingen zouden anders breken. Later hebben er ook nog diesellocs dienstgedaan op de Erzbergbahn. De stoomlocs hadden vier cilinders: twee voor de drijfwielen en twee voor de twee tandwielen in het midden van de loc. De stoommechanismen van de drijfwielen en de tandwielen konden onafhankelijk van elkaar worden bediend. Bij het afdalen van een helling dienden de stoomcilinders als rem.

Een personentrein wordt de berg op geduwd tussen Vordernberg en Präbichl, 26 augustus 1973.

Locs 197.302 en 97.208 met een lege trein tussen Vordernberg en Präbichl, 26 augustus 1973.

Glaslbremse, 26 augustus 1973. Locs 97.217 en 197.303 met een trein tussen Vordernberg en Präbichl.
Loc 97.217 is bewaard gebleven en staat nu als monument in het centrum van Vordernberg.

Twee kruisende treinen bij Vordernberg Markt, 26 augustus 1973. Tussen de horizontale sporen van dit emplacement was geen tandheugel aanwezig.

Vordernberg Markt, 26 augustus 1973. Een tandradloc staat klaar om de laatste personentrein van deze dag de berg op te duwen.

Vordernberg, 22 september 1971. E-loc 1245.527 met een personentrein. Achter de loc een goederenwagen met conducteursafdeling. Vordernberg was het eindpunt van de Erzbergbahn; vanaf hier brachten e-locs de ertstreinen verder naar Leoben. In Vordernberg bevond zich ook het stoomlocdepot.

Eisenerz, 25 augustus 1973. De trein uit Hieflau is met een e-loc hierheen gebracht, en zal over enkele minuten met loc 97.210 verder gaan naar Vordernberg, aan de andere kant van de ertsberg. Rechtsboven in beeld het geëlektrificeerde spoorlijntje waarmee het gewonnen ijzererts wordt aangevoerd.

Eisenerz, juli 1976. Loc 1080.01 voor de laadinrichting. Foto Ronald Heyne.

Hieflau, pinksterweekend 2003. Locs 86.501 en 52.4984 met een ertstrein tijdens het Selzthaler Dampfloktreffen. Nabootsing van een trein zoals die tot ongeveer 1970 in de normale dienst was te zien. Foto Wolfgang Andraschek.

Hieflau Vbf (Verschiebebahnhof), februari 1970. Twee locs van de serie 52 staan klaar om te vertrekken met hun ertstrein. Het ijzererts is aangevoerd via de Erzbergbahn. Foto Jan van Barneveld, collectie Rob van der Rest.

Hieflau, 21 september 1971. Loc 52.7064, met Wannentender, loopt binnen uit de richting Kleinreifling.

Hieflau, 21 september 1971. Loc 1080.05 rangeert met een conducteurswagen.

Hieflau, 25 augustus 1973. E-loc 1041.04 met een ertstrein.

Vordernberg, juli 1976. Loc 297.401, een van de in 1941 gebouwde tandradlocs met zes aangedreven assen (1'F1').
Ze waren drie keer zo sterk als de locs van de serie 97, maar ze voldeden niet goed. Een loc ging al in 1949 uit dienst en werd onderdeelleverancier. Loc 297.401 heeft dienst­gedaan tot 1964 en staat inmiddels als monument bij station Vordernberg Markt. Foto Ronald Heyne.

Präbichl, juli 1976. Loc 2085.01, een tandraddieselloc uit de jaren zestig. Dit was een eenling tussen de stoomlocomotieven, afgezien van enkele experimenten met andere diesellocs. Vanaf 1978 werden de ertstreinen met diesellocomotieven vervoerd, maar dat waren adhesielocomotieven (Reihe 2043.5), zonder tandradaandrijving. Rechts een railbus waarmee in de laatste jaren het personenvervoer werd uitgevoerd. Foto Ronald Heyne.

Eisenbahnmuseum Strasshof, 28 augustus 2012. Loc 97.208, afkomstig van de Erzbergbahn, wordt opgestookt. Ook loc 197.301 bevindt zich in dit museum.

Vordernberg Markt, september 1971. Het tandradsysteem van de Erzbergbahn. De locs hadden twee tandwielen, die elk door een stoomcilinder werden aangedreven. De tanden zijn ten opzichte van elkaar versprongen.

Origineel stuk ijzererts, gevonden langs de Erzbergbahn. Een retour Vordernberg Markt-Präbichl (22 september 1971) en een retour Vordernberg markt-Eisenerz (23 september 1971).

Prentbriefkaarten uit Vordernberg, het stadje van waaruit ik de Erzbergbahn in 1971 en 1973 verkende.

Die Zahradbahn Eisenerz-Vordernberg. Wolfgang Bleiweis. Arbeidsgemeinschaft Lokrundschau, 1981. ISBN 3923238002.

De beroemde tandradbahn, waarover zware ertstreinen met stoom werden vervoerd. In het boek staan veel historische en technische gegevens.

Literatuur: Op de Rails 1971, pagina 143 en 163.

Erzbergbahn. Von der Erbauung bis zur Museumsbahn. Dvd over de geschiedenis van de Erzbergbahn, vanaf de aanleg tot de huidige museumlijn. Goed te volgen voor wie een beetje Duits verstaat, behalve de interviews die in het plaatselijke dialect worden uitgesproken. Uitgegeven in 2005 door de Verein Erzbergbahn.

Zie ook:

• Erzbergbahn 2005
• Tandradsystemen
• Ertslijn Narvik-Kiruna-Luleå

Website:

www.erzbergbahn.at

vorige       start       omhoog