Editions Atlas, stoomlocomotieven

Stoomlocomotieven (schaal 1:100)

Eind 2003 heb ik ingetekend op een serie modellen van Editions Atlas. Elke maand ontving ik een model op schaal 1:100 van een beroemde stoom­locomotief. In december 2006 ontving ik de laatste zending, maar daarna heb ik nog diverse modellen gevonden (zie overzicht hieronder).

De locs zijn mooi voor wat ze kostten (21,80 euro, inclusief verzending). Ze zijn in China gemaakt. Ze passen op H0-rails dus je zou ze als dummy op je modelbaan kunnen zetten, hoewel ze daar eigenlijk wat te klein voor zijn omdat ze in schaal 1:100 zijn uitgevoerd. Bij de Duitse P8 is daarbij iets misgegaan: die is in de hoogte uitgevoerd in schaal 1:87!

Zie ook mijn elektrische locomotieven en minitrains.

Overzicht

Hierboven een poster die Atlas Editions ooit in Frankrijk heeft uitgegeven, met daarop 35 legendarische locomotieven die men als model zou gaan leveren, maar waarvan er zo'n 15 niet zijn gemaakt.

42 modellen? Of meer?

Editions Atlas is onduidelijk over het aantal modellen dat is uitgebracht. Nadat ik de laatste zending had ontvangen, ben ik via eBay en een andere verzamelaar nog diverse andere modellen op het spoor gekomen. Ik ben geen zaken­man, maar volgens mij heeft Atlas een hoop geld laten liggen door zo slordig en onvoorspelbaar te werk te gaan. Wie eenmaal begonnen is met verzamelen, blijft immers doorgaan tot hij alles heeft, of dat nu 30 of 60 modellen zijn.

Modellen in mijn bezit

Ik bezit 42 locomotieven (plus de tender van de FEF die je apart moest betalen). Daarvan zijn er 12 niet in Nederland uitgebracht. Hieronder een overzicht. Mocht iemand andere modellen tegenkomen: laat het me weten!

Pacific Chapelon Nord (bruin en zilver), Crampton, PLM "Grosse C", PLM 241C, SNCF 141R (groen en zwart), SNCF 232U1, Pacific PLM, Atlantic Nord, SNCF 231 K8, RA 500 "Mucca", SBB A 3/5, SBB C 4/5, Bayerische S 3/6, Baureihe 01, P8 Baureihe 38, Baureihe 44, Baureihe 96, Baureihe 05, Henschel Wegmann 232, DR 18 201, Baureike K Württemberg, A4 Pacific "Mallard", Duchess LMS, GWR King Class, SR Schools Class, BR "Evening Star", Brittania Class, Battle of Britain Class "Winston Churchill", LNER 4472 "Flying Scotsman", "City of Truro", LBSC "Remembrance", Gresley V2 "Green Arrow", GWR Castle Class, LMS "Royal Scott", SNCB Type 12, ÖBB 214, Shay Locomotive, Reading Camelback 0-6-0, The General, Union Pacific FEF-2 (met Centipede Tender).

Pacific Chapelon Nord

Locomotief 3.1192, in 1937 gebouwd door de "Nord". Dit is een door de beroemde Franse ingenieur André Chapelon onder handen genomen Pacific. Hij slaagde er in om de prestaties van de loc te verdubbelen, terwijl het brandstofgebruik omlaag ging. Bij de SNCF waren de locs genummerd in de serie 231E.

Ik heb locomotief 3.1192 in het echt gezien.

Het model is in Frankrijk ook in zilverkleur uitgebracht.

Crampton

De Engelse ingenieur Crampton ontwierp in 1842 een locomotief voor de Great Western Railway waarbij het aandrijfwiel achter de vuurkist was geplaatst. Aan de andere kant steunde de loc op twee loopassen. Van dit ontwerp werden slechts enkele locomotieven gebouwd. Een aangepaste versie, van de Franse ingenieur Houel, was wel een groot succes. In Frankrijk hebben vele honderden machines dienst­gedaan. Ze trokken met gemak sneltreinen met meer dan 100 km per uur. Voor het comfort van het locpersoneel was weinig aandacht, zoals aan dit model is te zien. Latere kregen de locs een halfopen machinistenhuis. De laatste locs gingen omstreeks 1870 uit dienst. Vanwege de toenemende treingewichten werd het werk overgenomen door sneltreinlocs met twee aandrijfassen.

PLM "Grosse C"

Deze locs werden door de PLM (Paris-Lyon-Méditerranée) in 1898 in gebruik genomen om sneltreinen van Parijs naar de Côte d'Azur te rijden. De locs zijn voorzien van stroomlijnbeplating bij de schoorsteen, de rookkastdeur en het machinistenhuis. Dit vanwege de Mistral in het Rhônedal waar de treinen vaak tegenop moesten worstelen. De locs hadden als bijnaam Coupe-Vent (Windbreker). Het waren viercilinder compoundlocomotieven. De locs droegen de nummers C61 tot C180. Ze waren krachtiger dan hun uit 1894 stammende voorgangers uit de C-serie, en werden daarom Grosse C (Grote C) genoemd. De laatste loc deed in 1936 dienst. Loc C142 is bewaard gebleven in het museum in Mulhouse.

PLM 241C

In de jaren 20 van de vorige eeuw werden de treinen van de PLM (Paris-Lyon-Méditerranée) te zwaar om door Pacifics over de helling tussen Laroche en Dijon te worden getrokken. Er werd toen een locomotief met vier drijfassen ontworpen, die vanaf 1925 in dienst kwam. Dat was de serie 241A. Bij deze locs werd de voorste van de vier drijfassen aangedreven. Deze constructie met een erg korte en schuine drijfstang beperkte de snelheid waarmee de locs konden rijden: boven de 100 km/uur begonnen ze erg te trillen. Bij volgende series, waaronder de 241C, werd de tweede drijfas aangedreven door de buitenste cilinders en de derde drijfas door de middelste cilinder.

SNCF 141R

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is een groot deel van het materieel van de Franse spoorwegen verwoest. Om snel het tekort aan locomotieven te verminderen, werd er een grote bestelling geplaatst bij Amerikaanse en Canadese fabrieken. Deze konden een wat verouderd Amerikaans ontwerp leveren, dat geschikt was voor de Franse spoorlijnen. Dit waren de Mikado's (asopstelling 1'D1') van de serie 141R. Het waren, vergeleken met de roemruchte Franse compoundlocomotieven, eenvoudige machines. Bijna de helft daarvan is later omgebouwd op oliestook.

De locs werden tussen 1945 en 1947 afgeleverd. Van de 1340 bestelde locs hebben er 17 nooit dienst­gedaan. Eén loc viel in de haven van Marseille uit de takels, en 16 andere locs liggen ergens op de bodem van de oceaan. Deze locs stonden op het schip Belpamele, dat op 13 april 1947 verging. Het is dus in principe nog mogelijk om het handjevol bewaard gebleven 141R's uit te breiden. Meer Mikado's.

Atlas heeft ook een zwarte uitvoering geleverd, de 141R "Liberation", met Amerikaanse en Franse vlaggen. Dit was de eerste loc die vanuit Amerika aan Frankrijk werd geleverd.

SNCF 232U 1

Deze loc is in 1948 ontworpen door Marc de Caso, als vervolg op de vooroorlogse series 232R en 232S. Loc 232U1 werd de achtste loc van dit type. Het was een zeer moderne loc; zo werd het compoundmechanisme automatisch geregeld. De loc verscheen echter in een tijd dat duidelijk was dat de stoomtractie zou gaan verdwijnen. De sierstrepen moeten een zwaan symboliseren: de zwanenzang van de stoomtractie. De loc deed tot 1961 dienst voor sneltreinen in Noord-Frankrijk.

Loc 232U 1 is bewaard gebleven in het museum in Mulhouse. Locs met asindeling 2'C2' (in feite een verlengde Pacific) worden ook wel Baltic genoemd. In het museum bevindt zich ook een oudere Baltic, gebouwd in 1911. Deze loc is in 1937 over de lengte doormidden gezaagd, zodat het publiek kan zien hoe een stoom­locomotief functioneert.

Atlantic Nord

Een prototype van deze loc werd door de "Nord" gepresenteerd op de Wereldtentoonstelling van 1900. Daarna werd een serie van in totaal 35 locomotieven gebouwd. Het waren viercilinder compoundmachines, die belangrijke sneltreinen trokken van Parijs naar het noorden van Frankrijk, zoals de boottreinen "Flèche d'Or" naar Calais. De Nord was de eerste spoorwegmaatschappij ter wereld die met commerciële snelheden van meer dan 100 km/uur reed. Na een aantal constructiewijzigingen namen de prestaties nog toe en werden snelheden tot 140 km/uur gehaald. De locs reden nu zelfs, voorzien van extra grote tenders, non-stoptreinen van Parijs naar Brussel: de "Oiseau Bleu".

Bij de Nord droegen ze de nummers 2641-2675, bij de SNCF werden ze genummerd in de serie 221A. Uit deze cijfers is de asopstelling af te lezen: 2-2-1. Het is dus een Atlantic: een locomotief met twee drijfassen. De locs deden dienst tot ongeveer 1940.

Loc 2670 is teruggebracht in de originele uitvoering uit 1912, en is nu te zien in het spoorwegmuseum in Mulhouse.

Pacific PLM

Vanaf 1909 liet de Compagnie Paris-Lyon-Méditerranée (PLM) een groot aantal Pacifics bouwen. De eerste serie bestond uit locomotieven met enkelvoudige expansie (de latere serie SNCF 231A). Later volgden verschillende series met compoundaandrijving. Tot 1932 werden voor de PLM 462 Pacifics gebouwd. Een deel daarvan werd door André Chapelon aangepast (SNCF 231G, nauw verwant aan de 231K).

De laatste locs deden tot de zomer van 1969 dienst in Noord-Frankrijk, een jaar voordat ik daar op bezoek kwam. Ik heb ze zodoende alleen maar op een opstelspoor zien staan. Het model van Atlas stelt een loc uit de eerste serie voor (PLM 6171).

SNCF 231K 8

Een van de Pacifics die voor de PLM zijn gebouwd en jaren later door André Chapelon zijn verbeterd. Tot in 1969 deden de locs dienst, onder andere voor de Flèche d'Or tussen Londen en Parijs. Er zijn verschillende locs bewaard gebleven, waaronder de 231K 22 die in 1970 naar Engeland is gegaan.

RA 500 "Mucca"

Er hoort eigenlijk een losse watertender bij, die aan de kant van de rookkast was gekoppeld. Daar heeft de loc haar naam aan te danken: mucca is Italiaans voor koe, de loc lijkt op een koe die een kalf op sleeptouw heeft. De machinistencabine bevindt zich aan de voorkant van de loc; in Amerika heet dat Cab Foreward.

SBB A 3/5

Meer Zwitserse stoomlocs.

SBB C 4/5

Meer Zwitserse stoomlocs.

Bayerische S 3/6

Loc 3673 (DB 18 478). Deze viercilinder compoundlocomotieven werden vanaf 1908 gebouwd door de firma Maffei voor de Beierse spoorwegen. Er zijn er zo'n 150 gebouwd, in verschillende onderling afwijkende subseries. Bij de DR werden ze genummerd in de serie 18.4-5. Ze deden tot in de jaren vijftig dienst. Dertig locs hielden het wat langer vol: deze kregen een nieuwe ketel en een nieuw machinistenhuis (serie 18.6). Begin jaren zestig gingen ook deze buiten dienst.

Enige locs zijn bewaard gebleven. Eén loc (DB 18 478) is in grotendeels de oorspronkelijke toestand teruggebracht; ze draagt weer het Beierse nummer 3673. Begin 2004 is deze loc voor het laatst onder stoom gebracht. Meer over dit type.

Baureihe 01

DB 01 224. Voor het sneltreinverkeer werden vanaf 1920 verschillende types met drie drijfassen ontwikkeld, zoals deze serie 01 en de driecilinderlocs van de serie 01.10. Een lichtere variant hiervan waren de locs van de series 03 en 03.10.

Meer over Baureihe 01.

P8 Baureihe 38

De P8 is mijn absolute favoriet op stoomgebied. Ik ben begin jaren zeventig dan ook verschillende malen naar Tübingen en omgeving geweest, waar de laatste DB-locs van deze serie dienstdeden. Tussen 1906 en 1928 zijn zo'n 3800 locs van dit type gebouwd, waarvan 3370 voor de Pruisische staatsspoorwegen. Bij de DB kregen de locs windleiplaten type "Witte". Ook kregen diverse locs een Wannentender aangemeten. Eind 1974 ging bij de DB de laatste loc uit dienst.

Het Atlas-model draagt het nummer 38 3753.

Meer over de P8.

Baureihe 44

De locs van de serie 44 dateren uit 1926. Tot 1945 zijn meer dan 2000 van deze zware driecilinderlocomotieven gebouwd; een deel ook voor Frankrijk en andere landen. Na de Tweede Wereldoorlog is een deel van de locs omgebouwd op oliestook. Bij de DB werden deze locs in 1968 genummerd in de serie 043, de kolengestookte locs in de serie 044.

Bij de DR is na de oorlog stevig gesleuteld aan de locs van de serie 44. Een deel is daarbij omgebouwd op oliestook; dat is de serie 44.0 geworden. De kolenstokers waren ondergebracht in de series 44.1 en 44.2, waarvan er bij de VSM een aanwezig is. Ook zijn er locs geweest die op kolenpoeder reden, de serie 44.9.

Het Atlas-model is loc 044 534 van de DB. Zie ook Baureihe 44 (DB) en Baureihe 44 (DR).

Baureihe 96

Een Beierse Mallat-locomotief uit 1913. Type Gt 2 x 4/4, vanaf 1920 genummerd in de serie 96. In totaal zijn 25 van deze gelede compoundmachines gebouwd, in twee uitvoeringen. Ze deden vooral dienst voor zware ertstreinen. De laatste locs gingen in 1949 uit dienst.

Baureihe 05

Loc 05 001. Een zusterloc, de 05 002, brak op 11 mei 1936 het snelheidsrecord met 200,4 km/uur. Overigens reed twee jaar later de Britse loc LNER 4468 "Mallard" nog sneller: 202 km/uur. Van de serie 05 zijn drie locs gebouwd, waarvan de 05 003 in het begin op kolenpoeder reed. Hierdoor was het mogelijk om de loc ten opzichte van de tender om te draaien, zodat de cabine aan de voorzijde van de loc zat. Later is deze loc verbouwd tot "normale" 05.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de stroomlijnbekleding verwijderd en deden de drie locs tot 1958 dienst bij de DB. De 05 001 ging in 1963, weer voorzien van stroomlijnbekleding maar zonder hakenkruizen, naar het Verkehrsmuseum Nürnberg.

Henschel Wegmann 232

Een van de twee gestroomlijnde locomotieven die in de jaren 30 dienstdeden tussen Berlijn en Dresden. Deze Henschel-Wegmann-Zug was gedacht als alternatief voor de succesvolle snelle dieseltreinstellen uit die tijd. De gestroomlijnde tenderlocs konden zowel voor- als achteruit 175 km/uur rijden. Ze waren net als de speciale rijtuigen voorzien van Scharfenbergkoppelingen, zodat ze snel konden kopmaken. Loc 61 001 had asopstelling 2'C2' en twee cilinders, loc 61 002 had asopstelling 2'C3' en drie cilinders.

Loc 61 001 (het model op deze foto) heeft na de oorlog, zonder stroomlijnbekleding, tot 1951 dienst­gedaan bij de DB en is daarna gesloopt. Loc 61 002 werd in 1960 in Oost-Duitsland omgebouwd tot proeflocomotief 18 201. Zie het Atlas-model hieronder.

DR 18 201

Deze loc is samengesteld uit drie andere locomotieven. De basis wordt gevormd door de in 1939 gebouwde 2'C3' sneltreintenderloc 61 002. In 1961 werd deze loc omgebouwd, gebruik makend van onderdelen van loc 45 024 en een ketel van de Baureihe 22. De loc kreeg het nummer 18 201, later 02 0201. Ze is alleen voor testdoeleinden gebruikt: het was de enige loc van de DDR die 180 km/uur kon rijden, zodat ze voor de export bestemde rijtuigen kon testen.

Meer over deze locomotief.

Baureike K Württemberg

Een goederentreinlocomotief met zes drijfassen van de Württembergischen Staatsbahn. Vanaf 1917 zijn 44 locs gebouwd voor het trekken van zware goederentreinen over de hellingen in de Zwabische Jura en het Zwarte Woud (Geislinger Steige). De locs van het type württ. K werden na het samenvoegen van de Duitse spoorwegen genummerd in de Baureihe 59. Na de elektrificatie van de Geislinger Steige gingen de locs naar Oostenrijk, waar ze dienstdeden op de spoorlijn over de Semmering. Daarna kwamen ze terecht in Joegoslavië en Hongarije. In Duitsland werden de laatste locs in 1953 uit dienst genomen.

Hoe sterker de locomotief, hoe zwaarder en langer de ketel, en dus hoe zwaarder de belasting van de rails. Door het gewicht over meer assen te verdelen wordt voorkomen dat de rails te zwaar worden belast. Maar het aantal assen kan niet straffeloos worden uitgebreid, want de loc moet ook nog door bogen en wissels kunnen rijden. Door speciale maatregelen, zoals verschuifbare assen en wielen met weinig of geen flenzen, kan het aantal drijfassen worden vergroot, zonder dat men dure en gecompliceerde gelede locomotieven hoeft te bouwen. Zes drijfassen is een uitzondering, maar in Rusland is tijdens de Tweede Wereldoorlog een loc met zeven drijfassen gebouwd: Stalins locomotief.

A4 Pacific "Mallard"

LNER 4468 "Mallard". Deze loc behoorde tot de beroemde A4-serie Pacifics, ontworpen door Sir Nigel Gresley voor de London & North Eastern Railway (LNER). De gestroomlijnde A4 Pacifics trokken de zware sneltreinen langs de oostkust tussen Londen en Schotland.

Een van die treinen was de Silver Jubilee, met een wit geschilderde loc en witte gestroomlijnde rijtuigen, die de 268 mijl tussen Londen en Newcastle in 4 uur aflegde, waarbij snelheden tot 100 mijl (160 km) per uur werden bereikt. In 1938 vestigde de Mallard het daarna nooit meer gebroken wereldsnelheidsrecord voor stoomlocs, met 202 km/uur. De laatste locs gingen in 1966 uit dienst.

Duchess LMS

Een Pacific van de "Duchess" class van de London, Midland & Scottish Railway (LMS). Een ontwerp van William Stanier uit het eind van de jaren 30 van de vorige eeuw. De locs trokken moeiteloos sneltreinen met 160 km/uur. Het enige probleem was dat de locs zoveel kolen verbruikten, dat een stoker dat niet bij kon houden. Zelfs als als er twee stokers tegelijk dienstdeden, haalde de loc niet haar volle vermogen.

De Duchesses speelden een belangrijke rol in de concurrentie met de London & North Eastern Railway (LNER). Beide maatschappijen exploiteerden spoorlijnen tussen London en Scotland. Van deze rode locs zijn er 39 gebouwd. Daarna volgde nog een serie van 12 locs, voorzien van stroomlijnbekleding. Deze locs, blauw geschilderd met witte lijnen, trokken de eveneens gestroomlijnde rijtuigen van de "Coronation Scot" tussen London en Glasgow.

GWR King Class

Loc "King Henry VII" van de Great Western Railway, vertegenwoordiger van een uit de jaren 30 stammende serie 2'C-locomotieven. Dit waren viercilinderlocomotieven met enkelvoudige expansie, afgeleid van een tweecilindervariant: de "Castle Class".

De "King Class" had een zo'n grote vuurkist, dat de locs niet op hun volle vermogen konden rijden: dat kon de stoker namelijk niet bijhouden. Er is wel een proef gedaan waarbij twee stokers samen onophoudelijk kolen op het vuur gooiden. Na de Tweede Wereldoorlog hebben de 30 Kings nog enkele aanpassingen ondergaan, waarna ze tot het begin van de jaren 60 dienstdeden tot ze werden verdrongen door diesellocomotieven.

SR Schools Class

Loc 900 "Eton" van de Southern Railway. De 40 locs van dit type, gebouwd vanaf 1930, waren genoemd naar beroemde Britse scholen. Dat leidde weleens tot misverstanden bij het publiek: men dacht dat de naamplaat op de loc de bestemming van de trein aangaf!

BR "Evening Star"

De is de laatste stoomloc die voor British Rail is gebouwd.Een mooie loc met een mooie naam. Avondster is de naam die de planeet Venus draagt wanneer ze bij zonsondergang aan de hemel te zien is. Venus kan ook ochtendster zijn: dan is ze bij zonsopgang te zien. Overdag is Venus nooit te zien omdat ze zo dicht bij de zon staat.

Brittania Class

Battle of Britain Class "Winston Churchill"

Model van een Bulleid Pacific.

LNER 4472 "Flying Scotsman"

Meer over de Flying Scotsman.

"City of Truro"

Meer over de City of Truro.

LBSC "Remembrance"

Gresley V2 "Green Arrow"

GWR Castle Class

LMS "Royal Scott"

SNCB Type 12

SNCB 12.002. In 1939 namen de Belgische spoorwegen de locs van het type 12 in gebruik. Ze waren bestemd om de sneltreinen tussen Brussel en Oostende te trekken. Vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn er in de werkplaatsen van de NMBS slechts zes locomotieven gebouwd. Bijzonder is dat men voor deze locs terugviel op het Atlantic-type, dat wil zeggen met twee aangedreven assen. De locs hadden twee binnenliggende cilinders en een gedeeltelijke stroomlijnbeplating. Eén loc is bewaard gebleven.

Meer over de Atlantic type 12.

ÖBB 214

Model van de ÖBB 214, een van de beroemde "omgekeerde" locomotieven die door Gölsdorf zijn ontworpen. In plaats van de gebruikelijke asvolgorde 2D1 koos hij voor 1D2, dus twee loopassen onder de vuurkist en één loopas aan de voorzijde van de loc. De vuurkist kon zodoende groot worden uitgevoerd, zonder dat de belasting van de rails te hoog zou worden. Van deze locs zijn vanaf 1926 13 exemplaren gebouwd. De eerste loc had drie cilinders, de 12 andere twee. Ze waren genummerd in de serie 214, later serie 12.

Gölsdorf ontwierp al eerder een "omgekeerde" Pacific, de Reihe 310. Meer informatie.

Shay Locomotive

Het octrooi op deze bijzondere locomotieven werd in 1881 aangevraagd door de heer Shay. De locs werden gebruikt in de bosbouw in de Verenigde Staten. Tijd of geld om een mooie spoorbaan aan te leggen was er niet: de rails werden neergelegd waar dat zo uitkwam, met scherpe bogen en steile hellingen. Normale stoomlocomotieven waren hiervoor niet geschikt. Bij de Shay-locomotief, en bij vergelijkbare ontwerpen die in dezelfde periode ontstonden, wordt niet gewerkt met vaste drijfassen maar met draaistellen, die via tandwielen worden aangedreven. Vaak werd ook het draaistel van de tender aangedreven. De cilinders van de locomotief stonden rechtop naast de ketel. Om de zaak in evenwicht te houden, was de ketel zelf iets uit het midden van de loc geplaatst.

Reading Camelback 0-6-0

Opvallende constructiefout aan het model: de ketel loopt niet door het machinistenhuis heen.

The General

Beroemde loc uit de tijd van de Amerikaanse Burgeroorlog. De loc speelt de hoofdrol in de gelijknamige film van Buster Keaton (1926). De loc zelf is een ontwerp uit 1855. Op de schoorsteen staat een enorme vonkenvanger. Ook de koeienvanger voorop de locomotief ontbreekt niet.

Union Pacific FEF-2

Een van de laatst gebouwde grote Amerikaanse sneltreinlocomotieven. De asindeling is 4-8-4, uitgesproken four-eight-four, afgekort FEF. Achter de loc hangt een "Centipede Tender", die ook achter de Big Boys werd gebruikt. Centipede betekent honderdpoot (in Nederland noemen we dat een duizendpoot). De tender heeft veertien wielen: tien op vaste assen en vier in een draaistel.

Loc en tender zijn apart geleverd door Atlas, dus dat was twee keer betalen. Op het plankje van de tender zit de naam Big Boy gespijkerd, maar die loc heeft Atlas niet geleverd, ondanks plaatjes in folders.

Ook van Editions Atlas:

• Algemeen
• Elektrische locomotieven (schaal H0)
• Minitrains (schaal Z)

Zie ook:

• Modellen schaal N
• Mijn modellen
• Mijn objecten

vorige       start       omhoog